________________
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીઓ
[ ૧૧૩
માટે જલમાંથી નાબૂદ કરી શકાતી નથી, તેમ આત્મામાંથી એ પાંચ વસ્તુઓ સદાને માટે અભિભૂત અથવા નિમેલ કરી શકાવી અશક્ય છે. આથી એ સિદ્ધ થાય છે કે–સંસારના પ્રાય: સર્વ ધર્મગ્રન્થ ઈશ્વરને જે વિશેષણે આપે છે, તે બધાં પ્રત્યેક આત્માના વાતાવક, આન્તરિક એવું નૈસર્ગિક ગુણ છે. જાણતાં કે અજાણતાં, સર્વ આત્મા હૃદયથી પિતાની જેટલી શક્તિ હોય, તે સઘળી શક્તિ દ્વારા એ ગુણોને પ્રાપ્ત કરવા માટે અવિરત પ્રયત્નો કર્યા કરે છે. ઈશ્વર જેમ સસ્વરૂપ, ચિસ્વરૂપ, આનન્દસ્વરૂપ, મુક્તસ્વરૂપ અને ઈશ્વરસ્વરૂપ છે, તેમ આત્મા પણ ઈશ્વરના સમાન ગુણવાળો છે. એ વાતને નિશ્ચય થયા પછી, હવે એ નિર્ણય કરવો બાકી રહેતું નથી કે–આત્માનું ગન્તવ્ય સ્થાન બીજું કઈ નહિ, પણ ઈશ્વરનું સ્વરૂપ એજ છે.” આત્માને પહોંચવાનું સ્થાન ઈશ્વરસ્વરૂપ છે, એ નિરધાર થયા પછી, એ સ્થાન સુધી પહોંચવાના સાચા માર્ગ ક્યા હોઈ શકે?—એને વિચાર પણ આવશ્યક બને છે. ઈશ્વરની સાથે આત્માની નૈૠયિક સમાનતા છે: કારણ કે–આત્મા સ્વયં ઈશ્વર બનવા યા ઈશ્વરના સમાન બનવા નિરન્તર તલસી રહ્યો છે. એને માટેનાં એગ્ય સાધનોનું અવલંબન તે ગ્રહણ કરતો નથી, તેના જ પ્રતાપે તે ઈશ્વર બની શકતો નથી. જે સમયે આત્મા સ્વયે ઈશ્વર યા પરમાત્મસ્વરૂપ બનવા માટેનાં ચગ્ય સાધનેને સ્વીકાર કરી તે મા ચાલવા પ્રયત્ન કરે છે, તે સમયથી આત્મા પોતાના સ્વાભાવિક ગુણેને પ્રગટ કરતો જાય છે. જ્યારે તેને પ્રયત્ન સંપૂર્ણ બને છે, ત્યારે સ્વાભાવિક ગુણે ઉપરનાં આવરણે પણ સંપૂર્ણતયા નાશ પામે છે અને સત, ચિત્ અને આનન્દ રૂપે પરિપૂર્ણ
