________________
...ત્રણ વિનાશક ચેપી બદીએ
[ ૮૫ જવાને છે, પરંતુ તે ઉપરાન્ત આપણે અહીં તેને વૈગિક અર્થ પણ સ્વીકારે છે. એ રૂઢ અને વૈગિક ઉભય અર્થને સ્વીકારી, કૃતજ્ઞતા ગુણનું આરાધન કરનાર આત્મા, નાસ્તિતાદિ સર્વ દેના ભયથી નિર્ભય બની શકે છે. યોગિક અર્થ :
કરેલા ગુણને જાણવા કિન્તુ ભૂલી નહિ જવા, એ કૃતજ્ઞતા શબ્દને રૂઢ અર્થ છે. તે અર્થનું પાલન પણ આત્માને સમ્યગ્ર દર્શનાદિ ગુણોની પ્રાપ્તિમાં મહાન સહાયક છે. અકૃતજ્ઞ કે કૃતન આત્માઓ દુનિયાના લાકિક વ્યવહારો માટે પણ અયોગ્ય છે, તે લોકોત્તર તત્વની પ્રાપ્તિ માટે તો સુતરાં અગ્ય હાય, એમાં કોઈ પણ જાતિની શંકા નથી. કૃતજ્ઞ શબ્દને વૈગિક અર્થ કરેલાને જાણવું એવો થાય છે. એ અર્થ ઉપકાર–અપકાર ઉભયને જાણવા માટે પ્રેરિત કરે છે. આ અર્થ આપણે એટલા માટે કરે પડે છે કે-દુનિયામાં બે પ્રકારના પદાર્થો છે: એક ઉપકાર કરનારા અને બીજા અપકાર કરનારા. અહીં કેવળ આત્માની વાત હોવાથી, આત્માને ઉપકાર કરનારા જેમ આસ્તિકતાદિ ગુણે છે, તેમ આત્માને અપકાર કરનારા નાસ્તિતાદિ દોષે પણ છે. એજ રીતે જગતના પ્રાણિઓ ઉપર અકારણ ઉપકાર કરવામાં તત્પર આસ્તિકતાદિ ગુણોથી ભરેલા તત્વચિન્તક મહાપુરૂષો જેમ છે, તેમ જગતના પ્રાણિઓના હિતને અકારણ સંહાર કરનારા નાસ્તિક્તાદિ ગુણોથી ભરેલા અતત્વજ્ઞ આત્માઓ પણ છે. એજ કારણે કરેલા ઉપકારને જાણવાથી અને નહિ ભૂલી જવાથી જેમ આત્માને અપૂર્વ ફાયદો થાય છે, તેમ કરેલા અપકારને પણ જાણવાથી અને યાદ રાખવાથી આત્માનું સારી રીતિએ સંરક્ષણ થાય છે. કૃતજ્ઞ
