________________
નવકારમાં નવ સા
૧૦૯
એ જ રસનું રસત્વ છે. ટૂંકમાં વિભાવ, અનુભાવ અને સ’ચારીભાવેશ વડે અભિવ્યક્ત થતા સ્થાયીભાવ તે રસ છે.
અહીં વિભાવ એટલે વિશેષ કારણેા. તેના બે ભેદ છે આલખનવિભાવ અને ઉદ્દીપનવિભાવ. જે આલ બેનાને અર્થાત્ નિમિત્તોને પામીને રસની ઉત્પત્તિ થાય, તેને આલખનવિભાવ’ અને જે નિમિત્તોને પામીને રસની અભિવૃદ્ધિ થાય, તેને ‘ ઉદ્દીપનવિભાવ ' કહ્યો છે. ખીજા અનુભાવને સાત્ત્વિકભાવ પણ કહે છે. તે મેટા ભાગે રસાનુભાવ વખતે થતી. ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની શારીરિક ચેષ્ટાઓરૂપ છે. ત્રીજા ભાવાને સંચારીભાવા કહે છે, કારણ કે તે દરેક રસના અનુભવેામાં એકસરખા નથી રહેતા પણ ફરી જનારા હોય છે. કાવ્યશાસ્ત્રામાં તે દરેકના હેતુઓ, સ્વરૂપ અને ફળ વિસ્તારથી વધુ વેલા છે. અહીં તે તેનું સૂચન માત્ર કરીને, શ્રી નમસ્કાર મહામત્રના સ્મરણ અને જાપ વખતે દરેક રસાના અનુભવ કેવી રીતે કરી શકાય, તેનું જ માત્ર સ ંક્ષેપથી વર્ણન કરીશું.
‘શાંતરસ’ એ રસાધિરાજ છે. બધા રસાના તે રાજા છે. સાવિક ભાવના પ્રષ વખતે બધા રસા શાંતરસમાં પરિણામ પામે છે. શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર એ શાંતરસને ખજાને છે, શાંતરસના ભંડાર છે અથવા શાંતરસથી ભરેલા મહાસાગર છે. તેમાં રહેલા પાંચેય પરમેષ્ઠિ એકાન્ત શાંતરસથી ભરેલા અમૃતના કુંડ સમાન છે-મૂર્તિમાનૢ શાંત રસના ઝરણાં છે. શાંતરસથી વિભાવેાને, અનુભાવાને અને સંચારીભાવાને સમજવાથી આ વસ્તુ વધારે સ્પષ્ટ થશે.
