________________
ઊર્ધ્વ ગતિ દરમિઆન તે જુદાં જુદાં ઉચ્ચારસ્થાને સાથે અથડાય છે. આમ થતાં પ્રથમ મુખની અંદર વર્ણ ઉત્પન્ન થાય છે. આ આભ્યન્તર પ્રયત્ન છે. પછીથી તે વર્ણને બહાર કાઢવાનો પ્રયત્ન થાય છે. આ પ્રયત્ન વખતે ગળું પહેલું અગર સાંકડું થાય છે. આનું નામ બાહ્ય પ્રયત્ન છે.
૫ અક્ષરનાં નીચે પ્રમાણે ઉચ્ચારસ્થાન નક્કી કરવામાં આવ્યાં છે.
, , , ૬, સ્ટ્રો , આ – કંઠસ્થાન (આ અક્ષરે ૬
! કઠથી બોલાય છે.) (Gutteral)
જ, છું, , , ” રુ, હું – તાલુસ્થાન (આ અક્ષરે ,
છે તાળવાથી બેલાય છે.) (Palatal) ટુ, ૪, , ટુ, ] , 8 – મૂર્ધસ્થાન (આ અક્ષરે , ૬
ઈ માયાથી બોલાય છે.) (Lingual)
ત, થ, , ધ, નૂ સે ૮ – દન્તસ્થાન (આ અક્ષર દાંતથી સુ, જે
ઈ બોલાય છે.) (Dental) [, , , મ, ૫, ૩, ૪ – ઓષ્ઠસ્થાન (આ અક્ષરો
- આઠથી બોલાય છે.) (Labial)
[ અને છે – કંઠતાલુસ્થાન – (y = + $ એ બેને
બનેલો છે. કનું કંઠસ્થાન અને ટુનું તાલુસ્થાન છે,
માટે 9 કંઠતાલુસ્થાનને કહેવાય છે. તે જ પ્રમાણે છે) સો અને યૌ – કષસ્થાન- કંઠ અને એક એ બન્ને સ્થાન
માંથી તેમની ઉત્પત્તિ છે. જો = + ૩નો બનેલો છે. નું સ્થાન કંઠ છે અને કનું એક છે, માટે ગોનું સ્થાન કંઠૌણ છે. તે જ પ્રમાણે સૌનું પણ તે સ્થાન છે.
