________________
૧૫૪
આસ્તિકતાને આદર્શ
બની જવા પછી, આત્માને આ ચકભ્રમણથી છુટ્ટી મળી જાય છે, કેમ કે પછી તેની ન તો અવનતિ થઈ શકે છે કે ન ઉન્નતિને માટે તેને પ્રયાસ કરવાનું બાકી રહે છે. અર્થાત્ કૃતકૃત્ય થઈ છે.
* પૂર્ણતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય? એક
પૂર્ણતા કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય ?” અર્થાત્ “પાપથી આત્માની મુક્તિ કેમ થાય? એનો ઉત્તર એ છે કે, પૂર્ણતા તે સ્વયં આત્મામાં સદાય રહેલી છે. માત્ર આત્માની મિથ્યા શ્રદ્ધા તથા અશુદ્ધ તન્મયતા (ચારિત્ર) એ પૂર્ણતાની અભિવ્યકિત થવામાં—એને અનુભવ થવામાં વિન કરે છે. એટલા જ માટે મિથ્યા શ્રદ્ધા તથા વિપરિત ચારિત્ર એ જ પાપ છે અને બીજાં સર્વ પાપનું મૂળ છે. એનાથી મુક્ત થવા માટે પ્રારબ્ધ અને પુરુવાર્થ બંનેની આવશ્યકતા છે. એથી પ્રારબ્ધ અને - પુરૂષાર્થ ઉપરાંત બીજાં પણ સહકારી કારણે છે, પણ તેમાં આ બે મુખ્ય છે.
પૂર્વ-સંસ્કારોને પ્રારબ્ધ કહેવાય છે. જે આત્મામાં પિતાનાં જ કર્મોથી ઉત્પન્ન થાય છે. પરંતુ એક વાર ઉતપન્ન થયા પછી એ આત્મા માટે નિયંતા જેવું બની જાય છે. નીચી કેટિના આવે તો સર્વ પ્રકારે પ્રારબ્ધના જ વશમાં રહે છે.
