________________
૧૩૬
આરિતકતાને આદર્શ
ત્રણ આત્માના સ્વભાવ છે, એમ સ્પષ્ટ પ્રતીત થાય છે.
બીજા શબ્દોમાં એ સિદ્ધ થાય છે કે, “આત્મા સ્વભાવથી અમર છે, સંપૂર્ણ જ્ઞાનમય છે તથા અસીમ શાંતિ અને અપાર સુખમય છે.
એથી આત્માનું અમરત્વ સિદ્ધ છે. જ્ઞાનની શક્તિ સેને જાણવાની છે, એ શક્તિ આમા ધરાવે છે, માટે આત્મા જ્ઞાતા છે એ સિદ્ધ છે. એ જ્ઞાન ગુણની સાથે જેટલી તન્મયતા કેટલી શાંતિ અને તેટલું સુખ આત્મા અનુભવે છે. જ્ઞાન ગુણને છોડીને પર વસ્તુની સાથે જેટલી તન્મયના તે કરે છે, તેટલાં દુ ખ અને અશાંતિનો ભંગ તેને બનવું પડે છે.
એથી સુખ અને શાંતિ એ પણ આત્માનો ધર્મ છે, એ નિશ્ચિત થાય છે. પર પદાર્થના ભાગની બુદ્ધિ અને પ્રવૃત્તિથી આત્માના સુખ અને સંતિનો લેપ થતા દેખાય છે અને જ્ઞાન ગુણની સાથે તન્મયતા સાધવાથી આ સુખ અને શાંતિનો સ્વાભાવિક અનુભવ કરતે માલૂ. ૧ડે છે.
આથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે અમરત્વ, જ્ઞાતૃત્વ અને સુખમયત્વ-એ ત્રણ ધર્મો, એ આત્માનો સ્વભાવ છે. એ વિભાવના વિકાસમાં સહાયક થનાર સર્વ કેઈ આચાર, વિચાર કે ઉચ્ચાર એ ધર્મ છે અને એ સ્વભાવના વિકાસમાં અંતરાયભૂત થનાર સર્વ પ્રકારના આચાર, વિચાર કે ઉચ્ચાર એ અધર્મ છે.
