________________
આમા અમર છે
૧૦૫
આત્માના વિષયમાં પણ એ જ રીતે લાગુ પડે છે. કોઈ પ્રશ્ન કરે કે, “જન્મ લીધે તે પૂર્વે હું હતો કે નહિ અગર મૃત્યુ થયા બાદ હું રહીશ કે નહિ ? તે તેને એક જ ઉત્તર આપવાનું રહે છે કે, “વર્તમાન સમયમાં તું વિદ્યમાન છે કે નહિ એ પ્રશ્નનો તું જે ઉત્તર આપે, તેના ઉપર તારા પ્રનોનો જવાબ અવલંબેલે છે.
કોઈ પણ એમ કહી શકે એમ નથી કે, વર્તમાન સમયમાં હું વિદ્યમાન નથી. એથી જ સિદ્ધ થાય છે કે, “જો તું વર્તમાન સમયે વિદ્યમાન છે, તે તું પહેલા પણ અવશ્ય વિદ્યમાન હતું, અને હવે પછી પણ અવશ્ય વિદ્યમાન રહીશ. કારણ કે જે પડેલાં નથી તેની હમણું ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી અને જે હમણાં વર્તમાન' છે, તેને ધરમૂળથી અભાવ કરી થઈ શકતા નથી. અલબત્ત, લાકડું જેમ ખુરશી અને પાટલીરૂપે પરિવર્તન પામી ગયું, તેમ તારામાં પણ અનેક પ્રકારનાં પરિવતને થતાં રહેવાનાં, કિન્તુ તારો સર્વથા અભાવ કદી થઈ શકતો નથી.
આત્મા સનાતન છે અને આત્માનું અસ્તિત્વ ત્રિકલાબાધિત છે, એ વસ્તુ સમજવા માટે દર્શનશાસ્ત્રનું કે ભૌતિક પદાર્થ-વિજ્ઞાનનું આથી અધિક જ્ઞાન મેળવવાની આવશ્યકતા રહેતી નથી, એમ સામાન્ય નયા કહી શકાય.
