________________
આમા અમર છે
૧૦૩
છે. એટલે તે જળનું યથાર્થ જ્ઞાન કરાવવા માટે સમર્થ થઈ શકતી નથી, કિન્તુ માત્મક જ્ઞાન કરાવે છે. -
સમન્વયાત્મક પદ્ધતિનું કાર્ય, પદાર્થનું યથાર્થ સ્વરૂપ યા યથાર્થ લક્ષણ શું છે? તેનું ભાન કરાવવાનું છે.
જળનું યથાર્થ યાને અભ્રમાત્મક લક્ષણ શીતતા છે, એનું ભાન સમન્વયાત્મક પદ્ધતિ કરાવે છે. કોઈપણ પદાર્થનું લક્ષણ પ્રાકૃતિક છે યા કૃત્રિમ છે? એને સરળતાથી જાણવાનો ઉપાય છે કે, જ્યાં કૃત્રિમ લક્ષણ જેવામાં આવે છે, ત્યાં “શાથી? એવો પ્રશ્ન ઉઠ્યા સિવાય રહેતું નથી.
જળને ઉણ જોતાંની સાથે જ “આ જળ શાથી ઉષ્ણ છે ? એ પ્રશ્ન તરત ઊભું થાય છે. જયારે જળને જે પ્રાકૃતિક (Natural) ધર્મ છે, તે શીતળતાને અનુભવ કરતી વખતે કોઈને પણ, શાથી શીતળ છે? એ પ્રશ્ન ઉઠતો જ નથી. એજ એમ બતાવે છે કે, “જળમાં ઉષ્ણતા” એ કૃત્રિમ છે અને “શીતતા એ સ્વાભાવિક છે.
તેથી રવાભાવિક લક્ષણનો નિર્ણય કરાવી આપનાર “સમન્વયાત્મક પદ્ધતિ છે અને વૈભાવિક લક્ષણને નિર્ણય કરાવી આપનાર “
વિશ્લેષણાત્મક પદ્ધતિ છે.
પદાર્થોનું સનાતન અસ્તિત્વ # આત્માનું પ્રથમ લક્ષણ કોઈ હોય, તો તે “સ” ચાને અસ્તિત્વ છે.
