________________
૧૦૭ એષણાસમિતિ, આદાન-નિક્ષેપ સમિતિ અને પારિઠાપનિકી સમિતિ એવા પાંચ પ્રકારો છે. ઈસમિતિ એટલે ઉપગપૂર્વક નીચી નજરે અવર-જવરવાળા માગે દિવસના સમયે ચાલવું. ભાષા સમિતિ એટલે મિત, હિત અને પ્રિય વચન બોલવું. એષણાસમિતિ એટલે આહાર, પાણી, વસ્ત્ર, ઔષધ, શય્યા, પાટ, પાટલા આદિ દેષ રહિત મેળવવા. આદાન-નિક્ષેપસમિતિ એટલે વસ્ત્ર, પાત્ર ઉપકરણે વગેરે પ્રમાજી–પૂંછને લેવા-મૂકવા. પારિઠાપનિકી સમિતિ એટલે મલ, મૂત્ર, ઘૂંક તથા પરડવવા વસ્તુઓ નિરવદ્ય એટલે જીવહિંસા ન થાય તેવા સ્થાનમાં પરઠવવી.
ચારિત્રનાં પાલન નિમિત્તે મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિને પવવી, તેને નિષેધ કરે તેને ગુપ્તિ કહેવામાં આવે છે. તેના મને ગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ અને કાયગુપ્તિ એ ત્રણ પ્રકારે છે.
આ પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિને અષ્ટ પ્રવચન માતા કહેવામાં આવે છે, કારણ કે પ્રવચન એટલે ચારિત્રનું ધારણ અને પિષણ કરવામાં તે માતા જેવું કામ કરે છે.
સાધુઓએ—પતિઓએ ખાસ આરાધવા ગ્ય દશ ગુણેને દશવિધ યતિધર્મ કહેવામાં આવે છે, તે આ પ્રમાણે ક્ષાંતિ (ક્ષમા), મૃદુતા, ઋજુતા (સરળતા), મુક્તિ (નિર્લોભવૃત્તિ), તપ, સંયમ, સત્ય, શૌચ (મન, વચન, કાયાની શુદ્ધિ), અકિંચનતા (પરિગ્રહને ત્યાગ) અને બ્રહ્મચર્ય.
