________________
૯૮
હલનચલન કરી શકે એવા હોય છે, એટલે તેના સ્થાવરસ્થિર રહેતા અને ત્રસ–હલનચલન કરતા એવા બે વિભાગે પડે છે..
બધા સ્થાવર જીવે એક ઈન્દ્રિયવાળા હોય છે, તેના પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાય એવા પાંચ ભેદ પાડી શકાય. તાત્પર્ય કે આપણે જેને માટી કે પૃથ્વી કહીએ છીએ તેમાં પણ જીવ છે, જેને પાછું કે અર્પે કહીએ છીએ તેમાં પણ જીવ છે, જેને અગ્નિ કે તેજ કહીએ છીએ તેમાં પણ જીવ છે, જેને પવન કે વાયુ કહીએ છીએ તેમાં પણ જીવ છે અને જેને ઝાડપાન કે વનસ્પતિ કહીએ છીએ તેમાં પણ જીવ છે. આધુનિક યુગમાં વૈજ્ઞાનિક સાધન વડે વનસ્પતિ વગેરેમાં જીવ હેવાનું સાબીત કરવામાં આવ્યું છે
ત્રસ જેમાં કેટલાક બેઈન્દ્રિયવાળા, કેટલાક ત્રણ ઈન્દ્રિયવાળા, કેટલાક ચાર ઈન્દ્રિયવાળા ને કેટલાક પાંચ ઈન્દ્રિયવાળા હોય છે. દાખલા તરીકે શંખ, કોડા, છીપ, ગંડેલ (પેટના કૃમિ), જળ, ચંદન, અળસિયાં, લાળિયા (વાસી ખેરાકમાં ઉત્પન્ન થતાં), કાષ્ઠ, કીડા, કૃમિ, પાણીના પિરા વગેરે બેઈન્દ્રિયવાળા જીવે છે. કાનખજૂર, માંકડ, જૂ, કીડી, ઉધઈ મકેડા, ઈયળ, ઘીમેલ, ગીગેડા, ગધેયા, ચારકીડા, છાણના કીડા, ગોકળગાય વગેરે ત્રણ ઈંદ્રિયવાળા જીવે છે. વીંછી, બગાઈ ભમરા, ભમરી, તીડ, મચ્છર, ડાંસ, મસક, કંસારી, ખડમાકડી વગેરે ચાર ઇંદ્રિયવાળા
