________________
ધર્મશ્રદ્ધા અને ઇન્દ્રિવડે ન જાણી શકાય તેવા છે. તેથી શરીર અને આત્મા વચ્ચે ગુણ ગુણ ભાવ પણ ઘટી શક્તા નથી. ગુણને આધાર ગુણી ગુણેના જેવા જ અરૂપી આદિ હવે જોઈએ.
સ્વ–શરીર–ગત ચૈતન્ય સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષથી સિદ્ધ છે. પર શરીર ગત ચિતન્ય “ચેષ્ટાવ7 હેતુથી સિદ્ધ થાય છે. કારણ કે પ્રત્યેક સચેતન પ્રાણીમાં હિતાહિતપ્રાપ્તિ પરિહારાનુકૂળ ચેષ્ટા નજરે પડે છે અર્થાત હિતની પ્રાપ્તિ અને અહિતને પરિહાર કરવા માટે પ્રાણું માત્ર પ્રવૃત્તિશીલ દેખાય છે.
માતાનું ચિતન્ય સુત ચૈતન્યનું ઉપાદાન હોય તે સમૂઈિમ ચૂકાદિ જતુઓને વિષે ચૈતન્ય ન હોવું જોઈએ, કારણકે તેઓને માતાદિક નથી. પરંતુ માતાદિક નહિ હોવા છતાં “કાદિમાં ચિત પ્રત્યક્ષ જણાય છે, તેથી માતાનું ચિતન્ય સુતચૈતન્યનું ઉપાદાન નથી.
ચેતન્યને પ્રતિષેધ કરનાર પ્રત્યક્ષ કે અનુમાન એક પણ પ્રમાણુ નથી. જ્યારે ચૈતન્યને સિદ્ધ કરનાર સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ ઉપરાંત સર્વજ્ઞ વચન સ્વરૂપ શ્રીજિનેશ્વરદેવનું આગમ વિદ્યમાન છે. આગમ પ્રમાણ કહે છે કેઉપયોગ લક્ષણવાળો જીવ સંસારમાં અનાદિકાળથી ભટકે છે. . વળી જીવને જે પ્રતિષેધ કરે છે, તેજ જીવ છેઃ કારણ કે અચેતનમાં પ્રતિષેધ કરવાનું સામર્થ્ય નથી.
વળી આત્માને નિષેધ અસંભવ છે. “માતા થા અહું નારિ“પુતોમા “મૃત ” “અરરર સૂર્યો' ઇત્યાદિ વાક્ય જેમ અસંભવિત છે, તેમ આત્માના નિષેધ વાચક સર્વ વાકયે અસંભવી દષથી ગ્રસ્ત છે.
