________________
પર
ધર્મ-શ્રદ્ધા
તે અવગ્રહ. ત્યાર ખાદ્ય વસ્તુને પરામ તે ઇહા. ત્યાર બાદ વસ્તુનું અવધારણ તે અવાય. અને અવધારણની—અવિચ્યુતિ વાસના અને સ્મરણુ રૂપ અવસ્થા, તે ધારણા છે. ખરી રીતે જોતાં ઇન્દ્રિય અને મનદ્વારાએ થતું જ્ઞાન એ અનુમાનાદિકની જેમ (આત્મા સિવાય ઇન્દ્રિયાદિ) અન્ય નિમિત્તોથી ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી પ્રત્યક્ષ કહી શકાય નહિ. તે પણ વ્યવહારમાં તે જ્ઞાન (રૂપ, રસ, ગન્ધ, સ્પર્શ, શબ્દ, સુખ, દુ:ખ આદિના સાક્ષાત્કાર) ચથા પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિમાં મુખ્ય કારણ હાવાથી પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે.
જેમાં ઇન્દ્રિયાદિ અન્ય સહાયકાની અપેક્ષા નથી મને જે કેવળ આત્મશક્તિ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે, તેને પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ કહેવામાં આવે છે. તેના બે ભેદે છે-સકલ અને વિકલ. સકલ પારમાર્થિક-પ્રત્યક્ષ તે કેવલજ્ઞાન છે. વિકલ પારમાર્થિક-પ્રત્યક્ષના બે ભેદ છે-અવિધ અને મન:પર્યાય. અધિજ્ઞાન, જ્ઞાનાવરણીય કર્મીના વિશિષ્ટ ક્ષયેાપશમ ઉપર આધાર રાખનારૂં છે અને તે રૂપી દ્રબ્યાને ગ્રહણ કરનારૂ છે. તેના બે ભેદ્દા છે–ભવપ્રત્યય અને ગુણુપ્રત્યય. ભવપ્રત્યય અવિધજ્ઞાન દેવા અને નારકેાને હેાય છે. ગુણુપ્રત્યય અવધિજ્ઞાન મનુષ્ય અને તિર્યંચાને હાય છે. મન:પર્યાય જ્ઞાનનો આધાર પણ જ્ઞાનાવરણીય કર્માંના વિશિષ્ટ ક્ષયે પશમ ઉપર રહેલા છે. તે જ્ઞાન મનુષ્યક્ષેત્રમાં રહેલા સજ્ઞીજીવાએ ગ્રહણ કરેલા મનોદ્રવ્યના પર્યાયાને પ્રકાશિત કરનારૂં છે.
જૈન શાસને માનેલ પરોક્ષ પ્રમાણુના પાંચ ભેદ છેઃ સ્મરણ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, ત, અનુમાન અને આગમ. . અમુક
