________________
૧૭૨
ધ થવા
નહિ હાવાનું. બીજા શબ્દેમાં જે વસ્તુનું કાઈ પણ કારણ ન હાય તેની એ સ્થિતિ છે: એક તે તેનું સદાકાળ અસ્તિત્વ જ રહેવાનું અથવા એ વસ્તુના સર્વથા સદાકાળને માટે અભાવજ રહેવાના. કારણવાળી વસ્તુઓને જ નાશ સાઁભવે છે: નિષ્કારણુ વસ્તુના નાશ સ ંભવતા નથી. આત્મા કાઇએ પેદા કર્યા નથી, માટે એના નાશ પણ કાઈ કરી શકતું નથી. સંસાર પરિભ્રમણુ આત્માએ પેદા કર્યું છે, તેથી તેના નાશ પણ આત્મા પેાતાના પ્રયત્નવડે કરી શકે છે. સંસારના કારણેાથી પ્રતિપક્ષી કારણેાનું સેવન સ ંસાર નાશના ઉપાય છે.
પ્રશ્ન૦ નાસ્તિક દર્શન જીવને કેવા માને છે?
ઉત્તર॰ નાસ્તિક દર્શન જીવને ઉત્પન્ન થવાવાળા માને છે. અને એની ઉત્પત્તિના કારણ તરીકે પૃથ્વી, પાણી આદિ પાંચ ભૂતાને ઓળખાવે છે. એ પાંચના સચાગ થતાં જીવ પેદા થાય છે અને વિયેાગ થતાં નાશ પામે છે. પરન્તુ એ વાત સાવ ગલત છે. તેઓ કહે છે કે અમે કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણને માનીએ છીએ. કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણને માનનારા એ નાસ્તિકા કેવી રીતે કહી શકે કે પાંચ ભૂતાના સયાગથી જીવ ઉત્પન્ન થાય છે? પાંચ ભૂતાના સંચાગથી ઉપન્ન થતા જીવ તેમણે કદી પણ પ્રત્યક્ષથી દેખ્યા જ નથી. જીવને આસ્તિક જેમ પ્રત્યક્ષ જોઇ શકતા નથી, તેમ નાસ્તિકા પણ જોઇ શકતા નથી: કારણ કે જીવ અતીન્દ્રિય છે. એ અતીન્દ્રિય જીવને ઉત્પન્ન થતા નાસ્તિકાએ કઈ ઇન્દ્રિયેા વડે જોયા ? કાઈ પણ ઇન્દ્રિયેાવડે નહિ જોવા છતાં જીવ ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે, એમ કહેવું એ પ્રલાપ માત્ર છે. ઇન્દ્રિય
