________________
૧૮
ધર્મ-શ્રદ્ધા તે એ પ્રત્યેક કર્યો પૃથ્વીમાં વાવવાથી ઉગી નીકળે છે. બીજી વનસ્પતિઓ માટે તેમ બનતું નથી. એ જ બતાવે છે કે–બીજી વનસ્પતિઓ કરતાં બટાકા, કુંવારનું પાકું કે બીજા કંદમૂળ અને અનંતકાયમાં મેટે તફાવત છે. અને એ તફાવત છની અનંત સંખ્યા સિવાય બીજું કઈ નથી. જેની મેટામાં મોટી સંખ્યાને જ એ પ્રભાવ છે કે—કંદમૂળાદિ છેદ્યા છતાં વાવવાથી ફરી ઉગે છે અથવા વાવ્યા વિના પણ ફરી ઉગે છે. આ પ્રશ્ન હૃદય કબૂલ રાખે તે ધર્મ અને હૃદય કબૂલ ન રાખે તે અધર્મ, એ વ્યાખ્યા બબર છે?
ઉત્તર૦ મૂર્ણ આત્માઓ સિવાય એ વાતને કઈ પણ નહિ સ્વીકારે. હૃદય કે અંતર પ્રમાણ છે પણ જ્ઞાનીનું, અજ્ઞાનીનું નહિ. અજ્ઞાની કે દુરાચારી આત્માના અંતરમાં જેટલા વિચાર આવે, તે બધા સત્ય છે કે સ્વીકારવા ગ્ય છે, એમ કઈ પણ ડાહ્યો પુરૂષ માની શકે નહિ. જે પુરૂષ પ્રામાણિક નથી, તેનો વિચાર કે તેનું વચન પણ પ્રમાણ નથી અને જે પુરૂષ પ્રામાણિક છે, તેનો વિચાર અને તેનું વચન પ્રમાણભૂત છે. એ જ ન્યાય સઘળા જ્ઞાનીપુરૂષોએ
સ્વીકાર્યો છે અને આપણે પણ માન્ય રાખવા લાયક છે. કિલષ્ટ પરિણામ થતું નથી જાણુને વિષ ખાનાર અને અજાણતા વિષ ખાનારમાં જેમ ભેદ પડે છે, તેમ જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીના પરિણામમાં ભેદ છે. જ્ઞાનિને સંવેગપ્રધાન અત્યંત શુભ પરિણામ હોય છે. સંવેગ અને સંવેગથી પાપનિવૃત્તિ જે જ્ઞાનીને હોય છે, તે અજ્ઞાનીને સંભવતી
