________________
( ૨૫ )
આત્મ ઉપગની જાગૃતિ જ્યારે બરાબર હોય છે ત્યારે આવતાં નવીન કર્મ અટકી જાય છે. વિભાવ પરિણમનના અભાવે એટલે રાગદ્વેષાદિપણે પરિણમવાના અભાવવાળી જે આત્મસ્થીતિ હોય છે તેને સ્વરૂપ સ્થીતિ કહે છે. તેમાં કર્મ આગમન થતું નથી તેથી તેને સંવર કહે છે.
આત્મા પિતાના શુદ્ધ સ્વરૂપે વિશ્રાંતિ પામે ત્યારે આત્મબળ એટલે શુદ્ધ આત્મ ઉપગની તીવ્ર વિશુદ્ધિ પ્રગટ થાય છે. તે દ્વારા પૂર્વ સંચિત કર્મના અમુક ભાગો ખરી પડે છે તેને નિજરા કહે છે. અને સર્વથા તે કર્મઅણુઓને આત્મપ્રદેશથી વિગ છે, તેને મેક્ષ કહે છે.
જેમ સ્ફટિકરનની પાછળ લાલ, લીલે, કે પીળા કઈ કાગળ કે પદાર્થ ઉપાધી રૂપ રાખવાથી તે સ્ફટિક રત્ન લાલ કે પીળા, યા લીલા રૂપે દેખાવ આપે છે. આ ઉપાધિ છે, એમ જ કઈ તેના જાણભેદુ આગળથી જાણ્યું હોય તે તે ફાટિક અત્યારે લાલ કે પીળા આદિ રંગરૂપે દેખાય છે, છતાં તે તેવા રૂપે તાત્વિક રીતે નથી પણ વેતરૂપે છે એમ જાણવારૂપે નિર્ણય થાય છે. છતાં તેના વેતપણને ખરે બેધ તે જ્યારે તે ઉપાધિ દુર થાય ત્યારેજ અનુભવાય છે. તેમ આ જીવ જે સ્વાભાવિક સ્ફટિકની માફક શુદ્ધ નિર્મલ છે છતાં કર્મઉપાધિથી સ્ફટિકની માફક વિવિધ પ્રકારની લાલ આદિ ઉપાધિવાળો દેખાય છે, તેના શુદ્ધ સ્વરૂપને બેધ તેવા કેઈ જાણભેદુ જ્ઞાની ગુરૂદ્વારા આપણને થાય છે ત્યારે આપણે આત્માને શુધ્ધ સ્વરૂપે ફટિકની માફક માનીએ છીએ તથાપિ તેના ખરા શુદ્ધપણુને અનુભવ તે તે કર્મ ઉપાધી જવા પછી જ થાય છે, આ કર્મઉપાધિ હોવા છતાં સ્ફટિકની માફક આત્માને ગુરૂના બોધદ્વારા આપણે શુધ્ધ માનીએ તે સમ્યગદષ્ટિ થવા જેવું છે. અર્થાત્ તેને સમ્યગદષ્ટિ કહે છે અને તે કર્મઉપાધિને દુર કરી આત્માના શુધ્ધ સ્વરૂપને અનુભવ કરવો તે કેવલજ્ઞાન કે મેક્ષને સ્થાને છે.
