________________
સંક્ષિપ્ત વિવેચન
૪૭ નહિ. શુષ્ક જ્ઞાનથી નહિ સળગતાં આંસુથી સાધનાનું ઊંડાણ પ્રગટ થાય છે.
ઈડ પિગળાની આ પંક્તિમાં તેમણે યોગનું એક ઉમદા રહસ્ય ખુલ્લું કર્યું છે. નાભિ નીચે અઢી ઈચનું અધોમુખ કુંડાળું છે. તેને પ્રણવનાદની મુરલીથી ઊર્ધ્વમુખ કરી તેનું ઊ સંચરણ સુષુણ્ણામાં કરવાનું છે. કુંડલીનું ઉત્થાન આ કહેવાય છે. સુષુમણામાં તે કુંડલીની શક્તિનું ઊર્ધ્વીકરણ કરી છૂટકનું ભેદન કરી, બ્રહ્મરંધ્રમાં પહોંચતા અનાહતનાદ સંભળાય છે. શ્રીકૃષ્ણની મુરલી આજ છે જેના નાદે યમુનાનાં નીર-કાળનો પ્રવાહ થંભી જાય છે. અજર અમર થવાય છે. આ પ્રક્રિયા આનંદઘનજીએ સિદ્ધ કરી નથી–સિદ્ધ થઈ ગઈ છે માત્ર પ્રીતમનું નામ ઉચારતાં જ.
મારીમચડીને ઉત્થાન કર્યું નથી. કુંડલીનું સહજ કુરણ થયું છે,
જે સહજ સ્કુરણથી થાય છે તે જ આપણા લોહીના ટીપે ટીપાને એક ભાગ બને છે. આ પછીની જ પંક્તિમાં પાતંજલિના અણંગ ભેગનું વર્ણન તેઓએ કર્યું છે.
આ પદ વાંચતાં લાગે છે કે પ્રીતમને રીઝવવા તેઓએ શું શું નહિ કર્યું હોય! કઈ કઈ યોગસાધના
