________________
१७६
મુનિજીવનની બાળપોથી-૬ તેમની પાસે પ્રાયશ્ચિત્ત લેતી વખતે વાચના કે ઉદ્દેશાદિકની ક્રિયા વખતે રત્નાધિકે પણ વંદન કરવું જોઈએ પરંતુ તે સિવાયની વિધિઓમાં પરચક્ખાણ લેતી વખતે સવારસાંજના પ્રતિકમણમાં ખમાવતી વખતે તે પદસ્થ રત્નાધિકને વંદન કરે. આ રીતે જેની પાસે વિદ્યા લેવાની છે તે સાધુ જે દીક્ષાપર્યાયમાં જે ના હોય તે પણ વિદ્યા લેતી વખતે રત્નાધિકે તે નાને સાધુને વંદન કરવું જોઈએ. હાલ આ વિધિ અમલમાં નથી. હાલ તે એવી માન્યતા છે કે તેવા નાના પદસ્થ અને મોટા રત્નાધિકે એકબીજાને કઈ પણ પ્રસંગે વંદનાદિ ન કરવું જોઈએ. છતાં કેટલાક મહાત્માઓ ઉપરોક્ત શાસ્ત્રોક્ત વિધિ કરવાને અમલ કરતા આજે પણ જોવા મળે છે.
અબ્દુઓથી ક્ષમાપના કરતા પહેલાં અને પછી બનેવાર જે વાંકણું દેવાય છે તેનું કારણ એ છે કે કોઈ પણ નિવેદન કરતા પહેલાં અને પછી બે વખત નમસ્કાર આદિ કરવું જોઈએ – જેમ રાજાને નિવેદન કરતે દૂત પહેલાં અને પછી બંને વખત રાજાને નમસ્કાર કરે છે તેમ. પ્રતિક્રમણોમાં કેટલાક ફેરફારો
દેવની પ્રતિક્રમણમાં દેવવંદન શરૂઆતમાં આવે છે અને રાઈ પ્રતિક્રમણમાં તે છેલ્લે આવે છે. સયણાસણનને કાઉસગ્ગ સાંજના પ્રતિક્રમણમાં ઠાંવ્યા પછી તરત જ આવે છે કેમ કે સાંજના સમયે ઊંઘની પીડા ન રહેતી હોવાથી અતિચારોનું સ્મરણ તરત જ કરી શકાય છે. જ્યારે સવારના પ્રતિક્રમણમાં આ કાઉસગ્ગ આરાધનાના બે કાઉસગ્ગ
