Vardhaman Mahavir Ane Indrabhuti Gautam

SR No.: 022842
Original Sutra Author: N/A
Author: Jitendra B Shah
Publisher: Shrutratnakar
Publication Year: 2007
Total Pages: 218
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 69

૬૮
તિષ્યગુપ્ત નામે શિષ્ય પૂર્વનો અભ્યાસ કરતો હતો. તેમાં એક વાર આત્મપ્રવાદ નામનું સાતમું પૂર્વ ભણતાં ભણતાં જીવના પ્રદેશનો વિષય આવ્યો. તેમાં એવું કહ્યું કે- “જીવનો એક પ્રદેશ તે જીવ કહેવાય નહીં, બે પ્રદેશ પણ જીવ નથી, એમ ત્રણ, ચાર, પાંચ, સંખ્યાતા અને છેવટ અસંખ્યાતા પ્રદેશ પણ જ્યાં સુધી એક પ્રદેશ પણ ઓછો હોય ત્યાં સુધી તે જીવ કહેવાય નહીં. પરંતુ લોકાકાશના જેટલા પ્રદેશો છે તેટલા સંપૂર્ણ પ્રદેશવાળો જીવ જ જીવ કહેવાય છે.” આવું વ્યાખ્યાન સાંભળી તે તિષ્યગુપ્ત અશુભ કર્મના ઉદયથી તે વાત વિપરીત સમજી વિરને કહ્યું કે-“જો માત્ર એક જ પ્રદેશ રહિત સમગ્ર જીવ પ્રદેશો મળીને પણ જીવ ન કહેવાતો હોય તો તે એક જ છેલ્લા પ્રદેશને જીવ કહેવો યોગ્ય છે.” તે સાંભળી આચાર્ય મહારાજે તેને કહ્યું કે–“હે વત્સ ! એવું અયુક્ત કેમ બોલે છે ? એક જીવપ્રદેશ કાંઈ જીવ કહેવાતો નથી. જે એકના બે ભાગ ન થઈ શકે તેવો જીવનો અંશ તે પ્રદેશ કહેવાય છે અને તે પ્રદેશ સર્વ પરસ્પર તુલ્ય છે, તેથી એક જ પ્રદેશને જીવ કેમ કહી શકાય ?”
તિષ્યગુખે કહ્યું કે–“એક છેલ્લો પ્રદેશ કે જે સર્વ પ્રદેશોની સંખ્યાને પૂર્ણ કરે છે, તે જ અંદર આવવાથી જીવ કહેવાય છે અને તેને જયાં સુધી અંદર ન ગણીએ ત્યાં સુધી તે સર્વ પ્રદેશો મળીને પણ જીવ કહેવાતો નથી, માટે તે છેલ્લા એક પ્રદેશને જ જીવ કહેવો તે યુક્તિયુક્ત છે.” ગુરુ બોલ્યા કે– “એ તારી યુક્તિમાં વિરોધ આવે છે. કેમ કે તું જે પ્રદેશ ભેળવવાથી જીવ કહેવા માંગે છે તે પ્રદેશ ભેળવવાથી પણ જ્યાં સુધી બીજા સર્વ પ્રદેશોમાંનો કોઈ એક પણ ન ગણીએ ત્યાં સુધી તે જીવ કહેવાતો નથી. વળી છેલ્લો પ્રદેશ કોને કહેવો ? તે પણ નિશ્ચય થશે નહીં. કેમ કે સર્વ પ્રદેશો અપેક્ષાએ કરીને છેલ્લા છે. પહેલો કે છેલ્લો કે વચલો પ્રદેશ કોઈ પણ તાત્ત્વિક નથી, અને અપેક્ષાએ કરીને જે પહેલો કે છેલ્લો વગેરે કહેવાય તે ક્યારે પણ નિયમિત હોતો નથી. કેમકે અપેક્ષાથી સર્વ પ્રદેશો પહેલા, વચલા અને છેલ્લા કહી શકાય છે. જેમ ઘટના પરમાણુઓ પહેલા કે છેલ્લા કોઈ પણ નિયમિત નથી, અને તેથી તેનો પણ કોઈ એક પરમાણુ ઘટ નથી, તેમ જીવનો પણ કોઈ એક પ્રદેશ જીવ નથી. વળી વસ્તુના કોઈ પણ એક