________________
શિયાળ અયોધ્યભાગ-૫
૨૩૩ આટલી છુટ અને આ મહાવ્રતમાં મારે આટલી છૂટ' એમ કોઇપણ
સાધુ પોતાની ઈચ્છા મુજબ છૂટ રાખી શકે જ નહિ. એમ સ્વેચ્છા મુજબ છૂટ જોઈતી હોય તેને માટે મહાવ્રતો છે જ નહિ. જ્યારે ગૃહસ્થ બારમાંથી એક વ્રત લેતાં પણ અમુક પ્રકારની પોતાની ઈચ્છા મુજબની છૂટ રાખવા માગતો હોય, તો તે માટે તેને નિષેધાત્મક આજ્ઞા થઈ શકે નહિ. અર્થાત્ છૂટ રાખ્યા વિના જ દેશવિરતિનાં વ્રતોમાંનું કોઈ પણ વ્રત લેવું જોઈએ એવું વિધાન ગૃહસ્થોને માટે નથી; છતાં એ સાથે જ છે કે, વ્રતના પ્રાણને હણનારી છૂટ રખાય નહિ અને વ્રતના પ્રાણને હણે તેવી છૂટ રાખનારો વસ્તુતઃ વ્રત લેતો જ નથી. વાત એ છે કે સાધુધર્મ અને ગૃહસ્વધર્મ, એ બેની વચ્ચે આવો આજ્ઞાભેદ કેમ? એવા આજ્ઞાભેદનું કારણ એ જ છે કે ગૃહસ્થ ધર્મ પણ સર્વાશે ન આદરી શકે એવાય આત્માઓ ગૃહસ્થધર્મનું શક્ય પાલન કરીને તેટલા પૂરતું પણ કલ્યાણ સાધી શકે, સંયમ ધર્મ અંગે એવી છૂટ રખાય એમ ન રાખ્યું. કારણકે એ જીવન કેવળ આજ્ઞામય છે, એ જીવન એવું છે કે જેમાં ત્યજવા યોગ્યનો ત્યાગ અને સ્વીકારવા યોગ્યનો સ્વીકાર છે. ગૃહસ્થદશામાં તો ત્યજવા યોગ્ય ઘણી ક્રિયાઓ સ્વાભાવિક સ્વીકારાએલી હોય છે અને સ્વીકારવા યોગ્ય ઘણી ક્રિયાઓ ત્યાં સ્વીકારીને યથાવત્ પાળવી એ શક્ય નથી.
લાયકાત ન હોય તો તાતા રહેવું એમાં નાનપ નથી
આટલો વિવેક કોણ કરી શકે ? જેઓએ બીજા જીવોને આજ્ઞાની આરાધના કરાવવી હોય અને બચવા ઇચ્છનારાઓને વિરાધનાથી બચાવી લેવા હોય, તેને તો આવા વિવેક વિના ચાલે જ નહિ. મોટા સ્થાને તેણે જ બેસવું, કે જે એ સ્થાને રહીને હાથ નીચેનાઓને પાળવાનું સામર્થ્ય ધરાવતો હોય. એ લાયકાત ન હોય, તો નાના રહેવું એમાં નાનમ નથી. અધિકાર પ્રાપ્ત કરવો એ જરૂર કપરું કામ છે, પણ અધિકારને પચાવવો એ એના કરતાં પણ વધારે કપરું કામ છે. અધિકારને તે જ પચાવી શકે, કે જે તેટલી લાયકાતવાળો હોય. જેને અધિકાર ન પચે તેમ હોય અને અધિકારને જે દીપાવી શકે તેમ ન હોય, તેણે તે અધિકારની જવાબદારી માથે
!
I
