________________
-૧, શિયાળ અયોધ્યભા
૨૦ઉ છું કે તારા હૃદયમાં રાજ્યપ્રાપ્તિનો કિંચિત્ પણ ગર્વ નથી, તો પણ હું કહું છું કે પિતાજીના વચનને સત્ય કરવાને માટે તું રાજ્યને ગ્રહણ કર !”
શ્રી ભરતજીને માતા, પિતા અને વડિલ બંધુનું આવું વર્તન અસહા લાગે છે. શ્રી ભરતજીની આંખોમાં આંસુ આવી જાય છે અને શ્રી રામચંદ્રજીના પગમાં પડી હાથ જોડીને શ્રી ભરતજી કહે છે કે “પિતાજી અને આપ જેવા મહાત્માઓ મને રાજ્ય આપવા તૈયાર થાવ એ તો જાણે ઠીક છે, પણ મારે રાજ્ય લેવું એ યોગ્ય નથી." પછી કહે છે કે “આપ રાજા શ્રી દશરથના પુત્ર છો અને હું શું રાજા દશરથનો પુત્ર નથી? શું હું આપના જેવા આર્યનો નાનો ભાઈ નથી ? કે જેથી હું ગર્વ કરૂં અને ખરેખરો માતૃમુખ ગણાઉં ?"
શ્રી રામચંદ્રજીએ વનવાસનો કરેલો નિર્ણય | શ્રી ભરતજીનો આ જવાબ સાંભળીને બધા ચૂપ થઈ જાય છે. શ્રી રામચંદ્રજી મામલાની વિકટતા સમજી જાય છે. આથી શ્રી દશરથ રાજાને શ્રી રામચંદ્રજી કહે છે કે, “હું જ્યા સુધી અયોધ્યામાં છું ત્યાં સુધી શ્રી ભરત રાજ્ય ગ્રહણ કરશે નહિ. આથી હું વનવાસ જાઉં છું.” આ પ્રમાણે કહીને રાજા દશરથની આજ્ઞા મેળવીને શ્રી રામચંદ્રજીએ તો ચાલવા માંડ્યું. એટલે શ્રી ભરતે ઊંચે સ્વરે રૂદન કરવા માંડ્યું.
રાજગાદી માટે કેટલી નિલભતા હશે, તે વિચારો !
મહારાજા શ્રી દશરથનું કુટુંબ આ છે. રાજ્ય લેવાની પડાપડી નહિ પણ દેવાની પડાપડી દેખાય છે. શ્રી રામચંદ્રજી અને શ્રી ભરતજી બંનેનો પરસ્પરનો વાર્તાલાપ વિચારનારને તો એમ થાય કે, 'આમાં મેઈમાં કમીના નથી.'
આ તો પહેલાં બની ગયેલી વાત છે, પણ આપણે શ્રી ભરતજીની દીક્ષાભાવનાના ચાલુ પ્રસંગમાંય એ જોયું કે, શ્રી રામચંદ્રજી પોતે છત્રધર બનવાનું કહે છે. શ્રી લક્ષ્મણજીને માટે તે મંત્રી થશે એમ કહે છે અને શત્રુદન ચામરધર બનશે એમ કહે છે કારણકે પોતે જેમ રાજ્યથી નિરપેક્ષ છે, તેમ શ્રી લક્ષ્મણજી અને શત્રુઘ્ન પણ શ્રી ભરતને રાજા તરીકે સ્વીકારવા તૈયાર નથી એમ પણ નથી.
