________________
...ભા.-૫.
ઓશીયાળી અયોધ્યા
૧૯૦ શ્રેષ્ઠીપુત્ર કહે છે કે 'તો તો ઘણું સારું ભાઈ ! તારો એ માટે ઘણો મોટો ઉપકાર.'
- જિતશત્રુ રાજાએ કરેલી વિચિત્ર શિક્ષા શ્રેષ્ઠીપુત્રના આ રીતના મનોભાવનું પરિણામ પામીને યક્ષછાત્રે પણ રાજાને પદ્ધતિસર વિનંતિ કરી અને શરીરનિગ્રહ સિવાયનું પ્રાયશ્ચિત આપવાને માટે શ્રેષ્ઠીપુત્રની વતી જણાવ્યું.
રાજાએ કહયું કે, “આ શ્રેષ્ઠીપુત્રને જીવતો છોડી દેવાને હું તૈયાર છું, પણ તે એક શરતે ! એને હું એટલી જ શિક્ષા કરૂં છું કે, તેલથી ભરેલું પાત્ર બંને હાથોમાં ગ્રહણ કરીને એણે નગરમાં ભમવું. આ પ્રમાણે નગરમાં ભ્રમણ કરતાં, તેલનું જો એક બિંદુ જમીન ઉપર પડી જવા પામશે, તો નિશ્ચયથી એનો વધ કરવામાં આવશે અને જો તેલનું એક પણ બિંદુ પડવા નહિ પામે તો બીજી કોઈપણ શિક્ષા કર્યા વિના જ એને છોડી મૂકવામાં આવશે.' રાજાએ કરેલી શિક્ષા જ રાજાનો હદયગત હેતુ શો હતો? એ સ્પષ્ટ કરી દે છે.
શ્રેષ્ઠીપુત્રને જીવન તો પ્રિય છે. જીવન કોને પ્રિય ન હોય ? દુ:ખમાં ડૂબી ગયેલાને પણ મરવું ગમતું નથી. આત્મઘાત કરનારાઓ પણ આવેશમાં આવીને અમુક કૃત્ય કરી બેસે છે, પણ તે પછી એવા તરફડે છે કે, એમનું દુ:ખ એજ જાણે. એ દુઃખ જોવું પણ બીજાઓને ભારે થઈ પડે છે. મરણનો ભય એ જેવો તેવો ભય નથી. મરણનો ભય
જ્યારે માથે આવી પડે છે, ત્યારે જીવ શું નથી કરતો? દુનિયામાં પણ કહેવાય છે કે, એક મરણીયો સોને ભારી !' કારણકે સો જીવિતના અર્થી હોય છે, જ્યારે પેલો ભલે એકલો રહો, પણ જીવિતથી નિરપેક્ષ હોય છે. મહાજ્ઞાનીઓ સમજુ હોવાથી કર્મયોગે આવતા મરણથી મૂંઝાય નહિ, પણ મરણનું નિમિત્ત નષ્ટ કરવાનું તો તેઓ પણ ઉદ્ધત હોય છે. બાકી કોઈ આદમી આવેશવશ મરણીયો બને, એની ગણના ન ગણાય. શ્રેષ્ઠીપુત્રને પોતાનું જીવન તો વહાલું જ છે. બીજાઓની હિંસા એને સારી લાગતી હતી, પણ કાંઈ પોતાની હિંસા થોડી જ સારી લાગતી હતી ? પોતાના વધની વાત સાંભળીને તો એ કંપી ઉઠ્યો છે. અને એથી રાજાની આજ્ઞા સાંભળીને શ્રેષ્ઠીપુત્ર કહે છે કે, ‘આપે
