________________
શયાળ અયોધ્યભાગ-૫
૧૭૬ ઉદયકાળમાં કરેલી ગમે તેટલી વિરતિ, કષાયોને નાબૂદ કરવાનું
વાસ્તવિક કાર્ય કરવાને અસમર્થ નિવડે છે અને એથી એવી વિરતિને જ્ઞાનીઓએ મોક્ષના કારણ તરીકે ગણાવી નથી. ખરેખર મિથ્યાત્વ એટલું બધું ભયંકર છે કે આત્મા જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વથી ઘેરાએલો હોય છે ત્યાં સુધી તે બાકીનાં ત્રણ કારણો અવિરતિ, કષાય અને યોગથી વસ્તુતઃ દૂર રહી શકતો જ નથી. આથી જ ઉપકારી મહાપુરુષોએ મોક્ષના હેતુભૂત ક્રિયારૂચિ, અનુર્બધભાવ તથા સમ્યક્તને ધર્મના આદિ કારણ તરીકે ફરમાવેલ છે.
કારણ તથા કાર્ય ઉભયરૂપ સમ્યગદર્શન શ્રી ભરતજી સમ્યગુદૃષ્ટિ છે. સમ્યગદષ્ટિ છે એટલું જ નહિ પણ એ પુણ્યાત્માનું સમ્યગદર્શન ખૂબ ખીલેલું છે. સમ્યગ્દર્શન તત્ત્વોમાં રૂચિ પેદા કરવાનું કાર્ય કરે છે. શ્રી ક્લેિશ્વરદેવોએ ફરમાવેલા જીવઅજીવ આદિ તત્ત્વોમાં રૂચિ થવી તે કાર્ય સમ્યક્ત છે અને તેવી રૂચિ થવાને લાયક મિથ્યાત્વનો જે ક્ષયોપશમાદિ તે કારણ સમ્યત્ત્વ છે. કુદેવ, કુગુરૂ અને કુધર્મનો ત્યાગ તેમજ સુદેવ, સુગુરૂ અને સુધર્મનો સ્વીકાર એને પણ સમ્યક્ત તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કારણકે કુદેવાદિનો ત્યાગ અને સુદેવાદિનો સ્વીકાર, એને પણ સમ્યક્ત તરીકે ઓળખવામાં આવે છે; કારણ કે કુદેવાદિનો ત્યાગ અને સુદેવાદિનો સ્વીકાર, શ્રી ક્લેિશ્વરદેવોએ કરમાવેલાં તત્ત્વો ઉપર વાસ્તવિક રૂચિ પ્રગટે તો જ સાચી રીતે થઈ શકે છે. એ જ રીતે “તમેવ સંધ્યું રિસંd, i fજળહિં પવેડ્રયં તે જ સાચું અને શંકા વિનાનું કે, જે શ્રી જિનેશ્વરદેવોએ પ્રરૂપ્યું છે. આ પણ સાચી તત્વરૂચિનો જ એક પ્રકાર હોવાથી એને સમ્યગ્દર્શન કહેવામાં આવે છે. આમ સમ્યત્વને અનેક રીતે ઓળખાવાય છે. પણ તેનું મૂળ મિથ્યાત્વનો ક્ષયોપશમાદિ છે. મિથ્યાત્વનો ક્ષયોપશમાદિ થયા વિના સાચી તત્વરૂચિ પ્રગટતી જ નથી. આ તસ્વરૂચિ જેમ જેમ તેજ બનતી જાય છે તેમ તેમ આત્મામાં આત્મચિંતા વધતી જાય છે અને ભવની ભીતિ ઉગ્રતાને ધારતી જાય
