________________
૧૭૪
શિયળ અયોધ્યભાગ-૫
સાચી આત્મચિંતા પિતા ધર્મક્રિયાઓ
ભાવધર્મ રૂપ ન થઈ શકે ધર્મપ્રવૃત્તિ ત્રણેય પ્રકારે થઈ શકે છે. કરવા દ્વારા, કરાવવા દ્વારા અને અનુમોદવા દ્વારા. આ ત્રણેય પ્રકારોથી યથાશક્ય આરાધના કરવી જોઈએ અને તેમ કરાય તો જ આ જીવનની સાચી સાર્થકતા સધાય તેમજ પરિણામે શાશ્વત સુખમય દશા પ્રાપ્ત થાય; પરંતુ ધર્મની ધર્મરૂપે વાસ્તવિક આરાધના ત્યારે જ થઈ શકે છે, કે જ્યારે આત્મા આત્મચિંતાશીલ બની જાય છે. સાચી આત્મચિંતા પ્રગટ્યા વિના પણ ધર્મક્રિયાઓ થાય એ બને, પણ તે ધર્મક્રિયાઓ ભાવધર્મરૂપ નહિ ગણાય. એ ધર્મક્રિયાઓ ભાવધર્મના કારણરૂપે ત્યારે જ ગણાય, કે
જ્યારે આ ભગવાને કહેલું છે' એવી સદ્ભક્તિથી કરાય. કલ્યાણની કામના એ સભક્તિ આવ્યા વિના અંશે પણ ભાવના કારણરૂપે ફળવાની નથી; માટે સદ્ભક્તિ કેળવો અને સાચા આત્મચિંતાશીલ બનો. શ્રી ભરતજી સાચા આત્મચિંતાશીલ બન્યા છે અને એથી જ તેઓ ગાંધર્વ નૃત્ય-ગીતથી રતિને નહિ પામતાં સંયમી બનવા તત્પર થયા છે.
એનું નામ ધર્મપ્રયત્ન શ્રી ભરતજી તો ઉદાસીનતામય જીવન જીવી રહ્યા છે, કારણ કે એમને સંસારનો ભય લાગ્યો છે અને સંસારનો ભય લાગવાના યોગે પુણ્યાત્મા શ્રી ભરતજી સંસારના મૂળભૂત કારણનો નાશ કરવાની ચિંતામાં પડ્યા છે સંસારનાં ચાર કારણો છે મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ. આ ચારમાંનું એકપણ કારણ બાકી ન રહે એટલે સંસાર સર્વથા જાય. શ્રી સિદ્ધિગતિને પ્રાપ્ત કરતાં પૂર્વે ફક્ત પાંચ હૃસ્તાક્ષર જેટલો સમય અયોગી દશા પ્રાપ્ત થાય છે અને તેટલા સમયને અનુલક્ષીને એમ કહી શકાય કે આત્મા આ દુનિયામાં પણ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ એ ચારેયથી રહિત દશાને પામી શકે છે. પછી તો સિદ્ધાવસ્થામાં અનંતો કાળ એ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગથી રહિત એકાન્ત સુખમય દશા આત્મા ભોગવ્યા જ કરે છે. એ દશાને પામ્યા પછી આત્માને કાંઈ કરવા જેવું રહેતું નથી,
