________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૪
૩૩૫
અવતરણિકા :
તંત્ર -
અવતરણિકાર્ય :
ત્યાં –
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૨૦માં કહેલ કે બુદ્ધિ, જ્ઞાન અને અસંમોહરૂપ ત્રણ પ્રકારનો બોધ છે, અને તે બોધના ભેદથી સર્વ ક્રિયાઓનો ભેદ થાય છે. ત્યારપછી તે બુદ્ધિ, જ્ઞાન અને અસંમોહ શું છે ? તે શ્લોક-૧૨૧-૧૨૨માં સ્પષ્ટ કર્યું, અને શ્લોક-૧૨૧માં બતાવ્યું કે સદનુષ્ઠાનવાળું જ્ઞાન અસંમોહ છે. તેથી જિજ્ઞાસા થાય કે સદનુષ્ઠાન શું છે ? તેથી શ્લોક-૧૨૩માં સદનુષ્ઠાનનું સ્વરૂપ બતાવ્યું.
હવે ત્રણ પ્રકારના બોધના ભેદથી સર્વ અનુષ્ઠાનોનો ભેદ થાય છે, એમ જે શ્લોક-૧૨૦માં કહેલ, તેમાં બુદ્ધિપૂર્વક, જ્ઞાનપૂર્વક અને અસંમોહપૂર્વક અનુષ્ઠાનોનો ભેદ શું છે ? તે બતાવવા માટે ત્રણ શ્લોકોની અવતરણિકા રૂપે ‘તત્ર' કહેલું છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે તેમાં બુદ્ધિ આદિના ભેદથી થતા અનુષ્ઠાનના ભેદમાં, શું ફળ પ્રાપ્ત થાય છે ? તે હવે બતાવે છે – બ્લોક :
बुद्धिपूर्वाणि कर्माणि, सर्वाण्येवेह देहिनाम् ।
संसारफलदान्येव, विपाकविरसत्वतः ।।१२४ ।। અન્વયાર્થ :
=અહીં=લોકમાં દિના=જીવોનાં સર્વાળિ વ વૃદ્ધિપૂf fજ=સર્વ જ બુદ્ધિપૂર્વકનાં કર્મો વિપક્ષવિરત્વત: વિપાકથી વિરપણું હોવાને કારણે સંસારત્નતાનિ સ્વ-સંસારફળ દેનારાં જ છે. II૧૨૪ના શ્લોકાર્ચ -
લોકમાં જીવોનાં સર્વ જ બુદ્ધિપૂર્વકનાં કર્મો વિપાકથી વિરતપણું હોવાને કારણે સંસારફળ દેનારાં જ છે. II૧ર૪ll ટીકા -
'बुद्धिपूर्वाणि' यथोदितबुद्धिनिबन्धनानि, 'कर्माणि सर्वाण्येव' सामान्येन ‘इह-लोके,' 'देहिनां'= प्राणिनाम्, किमित्याह संसारफलदान्येव, अशास्त्रपूर्वकत्वात्, तथा चाह 'विपाकविरसत्वतः' इति तेषां नियोगत एव विपाकविरसत्वादिति ।।१२४ ।।
