Yog Drushti Samucchay Part 02

SR No.: 022738
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2007
Total Pages: 224
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 118

૨૧
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૯૬-૯૭ ઘોડા નથી. તેથી જેમ હાથી-ઘોડારૂપ વસ્તુના આલંબન વગર સ્વપ્નમાં જ્ઞાન થાય છે; તેમ જાગૃત અવસ્થામાં પણ જે બાહ્ય પદાર્થો દેખાય છે, તે બાહ્ય પદાર્થો નથી, પરંતુ માત્ર બાહ્ય પદાર્થોનું જ્ઞાન છે. આ રીતે જ્ઞાનાતવાદી બે ચંદ્રના દૃષ્ટાંતથી અને સ્વપ્નના દૃષ્ટાંતથી સર્વ જ્ઞાનોને નિરાલંબન સિદ્ધ કરે, અને કહે કે જ્ઞાનથી અતિરિક્ત જગતમાં કોઈ વસ્તુ નથી, તેનું નિરાકરણ ક્ષણિકવાદી બૌદ્ધ કરી શકે નહિ; કેમ કે જેમ ક્ષણિકવાદી બૌદ્ધ કહે છે કે અગ્નિ બાળે છે માટે અગ્નિનો બાળવાનો સ્વભાવ છે, અને એ દૃષ્ટાંતના બળથી કહે છે કે પદાર્થનો ક્ષણિક સ્વભાવ છે, માટે અર્થક્રિયા કરે છે; તે નીતિથી જ્ઞાનાતવાદી પણ બે ચંદ્રના અને સ્વપ્નના દૃષ્ટાંતથી પદાર્થના આલંબન વગર જ્ઞાન થાય છે, તેમ સ્થાપન કરે, તો ક્ષણિકવાદી પોતાની નીતિથી તેનો વિરોધ કરી શકે નહિ. એ પ્રકારનો પ્રસ્તુત શ્લોકનો આશય છે. IIછા
અવતરણિકા :
न चैवं तत्त्वसिद्धिरित्याह - અવતરણિકાર્ય :
અને આ રીતે=દાંતના બળથી કુતાર્કિક પોતાના અભિપ્રેતની સિદ્ધિ કરે એ રીતે, તત્ત્વની સિદ્ધિ નથી. તિકતએને=આ રીતે તત્વની સિદ્ધિ નથી એને, કહે છે – શ્લોક :
सर्वं सर्वत्र चाप्नोति यदस्मादसमञ्जसम् ।
प्रतीतिबाधितं लोके तदनेन न किञ्चन ।।९७।। અન્વયાર્થ:
જે કારણથી (કુતર્કવાદી) સ્મા–આનાથી કુતર્કથી સર્વત્ર =સર્વ જ વસ્તુમાં નો લોકમાં પ્રતીતિવાહિત સર્વ સમન્ન—પ્રતીતિબાધિત સર્વ અસમંજસ એવા સાધ્યને મોતિ પ્રાપ્ત કરે છે, તત્તે કારણથી અને=આના વડે કુતર્ક વડે ન વિશ્વન=કંઈ નહિ અર્થાત્ કુતર્કથી સર્યું. li૯૭ના શ્લોકાર્ધ :
જે કારણથી કુતર્કવાદી કુતર્કથી સર્વ જ વસ્તુમાં લોકમાં પ્રતીતિબાધિત સર્વ અસમંજસ એવા સાધ્યને પ્રાપ્ત કરે છે, તેથી કુતર્ક વડે સર્યું. II૯૭ી. ટીકા -
'सर्वं' निरवशेषं, साध्यमिति प्रक्रमा ‘सर्वत्र च' सर्वत्रैव वस्तुनि, प्राप्नोति 'यद्' 'अस्मात्'=कुतर्कात्, 'असमञ्जसम्' अतिप्रसङ्गेन 'प्रतीतिबाधितं लोके' तथाविधदृष्टान्तमात्रसारं, 'तदनेन न किञ्चन ત ' ૨૭.