________________
(૪૯) ચન શ્રવણ કરવાવડે હૃદયમાં ઉગેલા જ્ઞાન રૂપી સૂર્ય, તત્વના વિચારને આચ્છાદિત કરનારા મેહરૂપી અંધકારને દૂર કર્યું. શાસ્ત્રમાં કહેલું છે કે - विना गुरुभ्यो गुणनीरधिभ्यो आनाति धर्म न विचक्षणोऽपि ॥ आकर्ण दीर्घाज्वल लोचनोऽपि दीपं विना पश्यति नांधखारे ॥
- ભાવાર્થ-વિચક્ષણ પણ ગુણના સમુદ્રરૂ૫ ગુરૂ સિવય ધર્મને જાણી શકતા નથી. જેમ કાનસૂધી લાંબા ઉપણ ભય શોકાદિથી, સંવેદન વિકાર પામેલે દેખાય છે. તે કારણથી દેહ સંવેદનનું યાને જ્ઞાનનું ઉપાદાન કારણ થઈ શકતું નથી. ઉતર !
अधिकृत्य हि यद्वस्तु, यापदार्थो विकार्यते ॥ उपादानं न तत्तस्य, युक्तं गोगवयादिवत् ॥
અર્થજે વસ્તુને લઈ જે પદાર્થમાં વિકાર થાય તે વસ્તુ તે પદાર્થનું ઉપાદાન કારણ ન થાય. જેમ ગેનું ઉપાદાન કારણ ગવય (રેઝ) ઘટતું નથી તેમ.
આ કહેવાથી જે કહે છે કે માતા પિતાનું ચૈતન્ય, પુત્રના ચતન્યનું ઉપાદાન કારણ છે, તે પણ ખંડન થઈ જાય છે. જુઓ, માતા, પિતા વિકારી થતાં પુત્ર વિકારી થતી નથી. જે જેનું ઉપાદાન કારણ છે, તે તે કાર્યથી અભેદ હોય છે. જેમ કે માટી તથા ઘટ જે માતા, પિતાનાં ચિતન્ય પુત્રના ચિતન્યથી અભેદ રૂપ હોય તે તે, પુત્રનું ચૈતન્ય પણ માતા પિતાના ચૈતન્યથી અભેદ થવું જોઈએ. તેમ નથી. તેથી તમારું કથન પ્રમાણ રહિત છે. એ પ્રમાણે સર્વ હેતુ જોતાં ભૂતન ધર્મ, અથવા ભૂતનું કાર્ય ચેતન્ય નથી, પરંતુ આત્મા સ્વરસિદ્ધ છે,
