________________
(૪૩)
કે આ મહાત્મા ઠીક પધાર્યા. હવે આપણને ઇચ્છિત જીવાદિકને વિચાર થશે. અને ખરે તત્વને નિર્ણય થશે, આમ વિચારી રાજા બોલ્યા.
હે મહાત્મન જેમ અમે સમજી શકીએ તેમ છવા. જીવાદિકનું તત્વ કહે. ત્યાર પછી મોહરતિ મંત્રી ઉપર નજર કરી મહાત્મા બોલ્યા.
જેમ કે અગ્નિથી ઘટમાં કાંઈક વિશેષતા થાય છે, પરંતુ અગ્નિની નિવૃતિ થતાં ઘટનો મૂળથીજ ઉછેદ થતું નથી. કેવળ કાંઈક વિશેષ છે. તે દુર થઈ જાય છે. જેમકે, સુવર્ણની કવતા તેવી રીતે અહિ પણ દેહની નિવૃત્તિ થતાં તત પ્રતિબદ્ધજ કાંઈક જ્ઞાન વિશેષ નિવૃત્ત થાય છે. પરંતુ જ્ઞાનને સમૂળ ઉછેર થતું નથી. જે દેહને જ જ્ઞાનનું નિમિત્ત માનશે, તેમજ દેહની વિકૃતિ થયે જ્ઞાનની નિવૃતિ માનશે, તે તે સ્મશાનમાં દેહ ભસ્મ થતાં તે જ્ઞાન નાશ પામે. પરંતુ દેહ વિદ્યમાન છતાં મૃત અવસ્થામાં કેમ હોતું નથી ?
જો કહે કે પ્રાણ, અપાન પણ જ્ઞાનના હેતુ છે. તેઓના અભાવથી જ્ઞાન રહેતું નથી. તે કહેવું પણ વાસ્તવીક નથી. કારણ કે પ્રાણ, અપાન જ્ઞાનના હેતુ થઈ શકતા નથી. પરંતુ અજ્ઞાનથી જ તેઓની પ્રવૃતિ થાય છે. જુઓ, જ્યારે પ્રાણુ અપાન કરનાર મંદ કરવાની ઈરછા કરે છે, ત્યારે મંદ થાય છે. અને જ્યારે દીર્ઘની ઈચ્છા કરે છે, ત્યારે દીર્ધ થાય છે. જે દેહમાત્ર નૈમિત્તિક પ્રાણાપાન હોય, અને પ્રાણપાન જૈિમિત્તિક વિજ્ઞાન હેય, તે તે ઈચ્છાને આધીનપણે
