________________
ક્ષત્રિય તે જન્મસ્થાન ક્ષત્રિયકુંડ નથી, જ્યારે વૈશાલી પાસેનું ક્ષત્રિયકુંડ સાચું છે. અમે ઈ. સ. ૧૯૧૪માં આ સ્થાનનું નિરીક્ષણ કર્યું છે. અહીંના લેકે આ સ્થાનને “જન્મસ્થાન” માને છે. ફરક એ છે કે, ગંડકી નદીને પ્રવાહ બદલાઈ ગયા છે એટલે વાણિયાગ્રામ, મોરગ્રામ અને કલાગ નદીની પૂર્વ તરફ આવી ગયાં છે. (પૃ. ૪૦-૪૧) * એકંદર ઈતિહાસતત્વમહેદધિ આ. શ્રીવિજયેદ્રસૂરિ એમ જ માને છે કે, વશાલીનું પરું વાસુકુંડ જ ક્ષત્રિયકુંડ છે. ગાંતિક તેનું બીજું નામ છે.
વણુ માન્યતાઓ ક્ષત્રિયકુંડ કયાં આવ્યું ? આ માટે ઉપર મુજબ ત્રણ મત પ્રવર્તે છે. ટૂંકમાં કહીએ તે શ્વેતાંબર લછવાડ પાસે ક્ષત્રિયકુંડને અને દિગંબરો નાલંદા પાસે કુંડલપુરને તેમજ સંશોધકે વૈશાલી પાસે બેસાડ, કેટિગ્રામ, કેલ્ફિાગ, વાસુકુંડ કે ગાંતિક ગ્રામને ક્ષત્રિફેંક માને છે.
આમને બીજો મત દિગંબરને છે, જોકે દિગંબર શાસ્ત્રોમાં ભ૦ મહાવીરસ્વામીને જન્મ કુંડપુરમાં જ બતાવે છે. પરંતુ તેમાં તેરાપંથે ઘણી દિગંબર માન્યતાઓના મનમાન્યા અર્થ કર્યા છે, તેવું કંઈક આ બાબત માટે પણ બન્યું છે. એટલે અર્વાચીન દિગંબર કુડપુરને અથ કુંડલપુર કરી ત્યાં ભગવાનને જન્મ માને છે. તેઓની માન્યતા પ્રમાણે નાલંદા પાસેનું કુંડલપુર એ ભગવાનની જન્મભૂમિ છે. નાલંદા એ ઈતિહાસ પ્રસિહ સ્થાન છે. ભ૦ મહાવીરસ્વામીએ ૧૪
