________________
હરિભદ્રસૂરિ અને એમને સમય ગ્રંથના નવમા પ્રબંધમાં, ઉત્તમ પ્રકારની કાવ્યશૈલિમાં, વિસ્તારપૂર્વક હરિભદ્રનું ચરિત્ર વર્ણવ્યું છે. (આ ચરિત્રમાં કહેલી વાતોમાં કેટલું સત્ય છે એ સંબંધમાં અહીં અમે અમારે કશે અભિપ્રાય નથી આપી શકતા.) આ ગ્રંથની પછી રાજશેખરસૂરિએ (વિ. સં. ૧૮૦૫માં) રચેલ પ્રબંધકોષ નામના ઐતિહાસિક અને દંતકથાઓ રૂપે કેટલાક પ્રબંધોને સંગ્રહ કરતા ગ્રંથમાં પણ એમના સંબંધી કેટલુંક વર્ણન કરેલું મળે છે. હરિભદ્રસૂરિના જીવનને લગતી વાતો કંઈક વિસ્તારથી આ જ બે ગ્રંથમાં લખાયેલી મળે છે.
કેટલાક સંક્ષિપ્ત ઉલ્લેખે તે આ ગ્રંથથી પહેલાં બનેલા ગ્રંથોમાં પણ ક્યાંક ક્યાંક મળી આવે છે. આવા ગ્રંથામાં, કાલક્રમની દષ્ટિએ, પહેલો ગ્રંથ મુનિચંદ્રસૂરિએ રચેલ ઉપદેશપદ ( જે હરિભદ્રસૂરિએ જ રચેલ પ્રકરણગ્રંથ છે, તેની ટીકા છે. આ ટીકા વિ. સં. ૧૧૭૪માં સમાપ્ત થઈ હતી. આ ટીકાને અંતે, બહુ જ સંક્ષેપમાં–પરંતુ પ્રભાવચરિત્રના કર્તાએ પિતાના પ્રબંધમાં જેટલું ચરિત્ર આપ્યું છે, એને ઘણોખરે સાર આપીને-હરિભદ્રના જીવનનું સૂચન કર્યું છે. બીજે ગ્રંથ ભદ્રેશ્વરસૂરિએ પ્રાકૃત ભાષામાં રચેલ “કથાવલી” નામે છે. આ ગ્રંથની રચના ક્યારે થઈ એને કશે ઉલ્લેખ નથી મળ્યું. રચનાશૈલી અને કર્તાના નામ ઉપરથી એવું અનુમાન થાય છે કે બારમી સદીમાં એની રચના થઈ હશે. આ શતાબ્દીમાં ભદ્રેશ્વર નામના બે-ત્રણ આચાર્યો થઈ ગયાના ઉલ્લેખે મળે છે. આ ગ્રંથમાં વીશે તીર્થકરેનાં ચરિત્રોની સાથે, અંતમાં, ભદ્રબાહુ, વજસ્વામી, સિદ્ધસેન વગેરે આચાર્યોની કથાઓ લખાયેલી છે, જેમાં અંતમાં હરિભદ્રની જીવનકથા પણ સામેલ કરેલી છે. આ જ રીતે થોડુંક વર્ણન ગણરસાર્ધ શતકની સુમતિ ગણીએ રચેલી બૃહટીકા, જેની રચના–સમાપ્તિ વિ. સં. ૧૨૯૫માં થઈ હતી. તેમાં પણ નોંધાયું છે. એ ગ્રંથોમાંનાં વર્ણનોનો સાર
આ બધા ગ્રંથમાં નોંધાયેલાં વર્ણનોને આધારે જે સાર નીકળે
