________________
૪૪
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
સંરક્ષણ અને પાલન-પાષણ માટે લેવામાં નથી આવતી, તેટલી કાળજી મૂક પશુ–પ્રાણીઓના પાલન–પાષણના નિમિત્તે લેવાતી જોવામાં આવે છે. પણ વ્યવસ્થાના દોષને લઈ તે એ કામાં માટે ભાગે પુણ્યના બદલે ઊલટું કેટલુંક પાપ પણ ઉપાન કરવામાં આવતું હરશે. સમયાનુમૂળ સુવ્યવસ્થાના પરિણામે આ સંસ્થા આજના આપણા રિદ્ર દેશને અનેક રીતે વધુ ઉપકારક થઈ શકે તેમ છે. અહિંસા અને વીરતાના અવરોધ
જીવદયાની આવી પ્રવૃત્તિ અને તેના દ્વારા કરાતી અહિંસાની પુષ્ટિ વિષે કેટલીક વખતે એવી ટીકા થતી સાંભળવામાં આવે છે, કે જૈનેએ કરેલા આવા અહિંસાધના પ્રચારને લીધે પ્રજામાંથી શૌય - વૃત્તિ અને ક્ષાત્રધર્મ શિથિલ થયાં અને પરિણામે આયં પ્રજા પૌરુષહીન થઈ, પરાધીન બની વગેરે વગેરે.
અહિંસાની ભાવના વિષેના આવા વિચાર સથા ભ્રમાત્મક અને તત્ત્વત્ય છે. મેં જેમ પ્રથમ સૂચન કર્યું છે તેમ, જૈધની અહિંસાની કલ્પના અને વ્યાખ્યા ધણી વિશાળ અને ગ ંભીર છે. એ વ્યાખ્યા પ્રમાણે દેખાતી કે કહેવાતી અહિંસા તાત્ત્વિક હિંસા હાઈ શકે છે; અને સ્થૂલ ષ્ટિએ લાગતી હિંસા સૈદ્ધાંન્તિક અહિંસા પણ હાઈ શકે છે. હિંસા-અહિંસાની સિદ્ધિ અને સાધનાના આધાર માત્ર ખાચ પ્રવૃત્તિ જ નથી, પણ તેની પાછળ રહેલા હેતુની શુદ્ધતા-અશુદ્ધતાપૂર્વકની આંતરિક વૃત્તિ છે. જેનેા કે ખીજાએ જેને અહિંસા સમજતા હોય અને પેાતાની જે પ્રવૃત્તિને અહિંસાની પાષક માનતા હોય તે, આ તત્ત્વદષ્ટિએ વિચાર કરતાં, વાસ્તવિક અહિંસા હાયે ખરી અને નહિ પણ હાય. તત્ત્વદષ્ટિ અહિંસક અહિં સાધનું પાલન કરવા એક વખતે જ્યારે કીડી જેવા ક્ષુદ્રમાં ક્ષુદ્ર પ્રાણીના પ્રાણ બચાવવા ખાતર પણ પેાતાના પ્રાણાના નાશ કરી શકે ત્યારે અન્ય વખતે એ જ કારણુસર ચક્રવતી આનાં મહાસૈન્યાના પણ તે સંહાર કરી-કરાવી શકે છે. આ રીતે અહિં સાધર્મ સુમાવિ જોમજ અને વસ્રાવ ટોર છે. તેનું શુદ્ધ
