________________
ગુજરાતને જૈનધર્મ
૩૭ જનની, જે મધ્યકાળની અપભ્રંશ ભાષા ગણાય છે, તેનું પણ જેટલું વિપુલ અને વિશિષ્ટ સાહિત્ય ગુજરાતના જૈન ભંડારેમાં પ્રાપ્ત થાય છે, તેટલું બીજે ક્યાંય ઉપલબ્ધ નથી. વનરાજ ચાવડાના રાજ્યાભિષેકના યુગથી માંડી કરણ વાઘેલાના પતન સુધીના સમય દરમ્યાનના દરેક સૈકાની, જૈન યતિએ રચેલી, એવી કેટલીય અપભ્રંશ કૃતિઓ અણહિલપુરના ભંડારમાંથી આપણને જડી આવે છે.
જૈન પંડિતે હમેશાં પ્રાચીન અને વર્તમાન બંને પ્રકારની ભાષાના ઉપાસકે રહ્યા છે, અને તેમણે બંને પ્રકારના ભાષા-સાહિત્યને પિતાની કૃતિઓથી અલંક્ત કર્યું છે. પ્રાકૃત અને સંસ્કૃત એ બે પુરાતન ભાષાઓ સાથે અપભ્રંશયુગમાં તેમણે અપભ્રંશ ભાષાને સમૃદ્ધ કરવા અર્થે તેમાં પણ તેટલી જ ચના કરી; અને એ યુગ વીત્યા પછી જ્યારે ગુજરાતી ભાષાને યુગ આરંભાયો ત્યારે તેમાં પણ તેટલી જ તત્પરતાથી તેવી રચના કરવા માંડી.
હેમચંદ્રના જીવનની સમાપ્તિ સાથે અપભ્રંશ ભાષાના જીવનની પણ સમાપ્તિ થઈ; અને ગુજરાતી ભાષાને ઉદયકાળ-પ્રારંભ થયે. એ ઉદયકાળની આદિ ક્ષણથી લઈ આજ સુધી જૈન વિદ્વાનોએ ગુજરાતી ભાષાની અવિરત સેવા કરી છે; અને જેની બરાબરી કોઈ પણ દેશભાષા ન કરી શકે એટલી બધી કૃતિઓથી એ ભાષાના ભંડારને એમણે ભર્યો છે. વિદ્યાવિલાસી અને સંસ્કૃતિ-પ્રતિમૂર્તિ મહારાજાધિરાજા સયાજીરાવના પ્રશંસનીય આદેશથી સદ્ગત સાક્ષર શ્રી સર ચિમનલાલ દલાલે પાટણના ભંડારાનું સવિસ્તર પર્યવેક્ષણ કર્યું હતું, અને તેના પરિણામે ગુજરાતી ભાષાના એ પુરાતન અમૂલ્ય ઝવેરાતને જગત આગળ મૂકવાને અનન્ય ઉદ્યોગ કર્યો હતે. એ ઉદ્યોગના પરિણામે આપણને એ ઝવેરાતના મહાન ખજનાઓ ખેાળી કાઢવાની જિજ્ઞાસા પ્રાપ્ત થઈ છે. જેને સાક્ષર શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ છેલ્લાં વીસેક વર્ષથી ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલા જૈન સાહિત્યની શોધખોળ કરી રહ્યા છે અને તેના ફળરૂપે તેમણે અત્યાર સુધીમાં લગભગ હજાર-હજાર પાનાં
