________________
[૧૦] મહાકવિ વિજયપાલ અને શ્રીપાલ
દ્રૌપદી સ્વયંવરમ્” ના રચનારનું નામ મહાકવિ વિજયપાલ છે.
અભિનવ સિદ્ધરાજ'નું ઉપનામ ધારણ કરનાર ગુજરાતના ચૌલુક્ય રાજા ભીમદેવની આજ્ઞાથી વસન્તોત્સવને પ્રસંગે, “ ત્રિપુરુષ ' દેવની સમક્ષ, આ દ્વિઅંકી નાટક ભજવી બતાવવામાં આવ્યું હતું. એના અભિનયથી ગુર્જર રાજધાની અણહિલપુરની પ્રજા ખૂબ ખુશ થઈ ગઈ હતી.
આ બાબત નાટકના આરંભમાં સૂત્રધારના કથનથી સમજી શકાય છે. રાજ્યમાન કવિએનું જૈન કુળ
કવિ તરફ જતાં આ કૃતિ ઘણું જ મહત્ત્વની લાગે છે, કેમકે એની મદદથી આપણને ગરવી ગુજરાતના એક કમલા-કાન્ત કવિકુળનો કાંઈક પત્તો મળે છે. અન્ય ઐતિહાસિક ઉલ્લેખે ઉપરથી જણાય છે કે કવિનું કુળ ઘણું પ્રતિષ્ઠિત તથા સરસ્વતી-ભત હતું. રાજકીય દષ્ટિને કેરે રાખીએ તો પણ કવિના પૂર્વજોને ગુર્જર નરેશો સાથે કાંઈક ખાસ સંબંધ હતો; કવિના પિતા, પ્રપિતા વગેરે રાજકવિ હતા એમ જણાય છે. આ કુળની જાતિ પ્રાગ્વાટ (પિરવાડ) વૈશ્ય હતી અને ધર્મ શ્વેતામ્બર જૈન હતો. અણહિલપુરમાં આ કુટુંબ તરફથી સ્વતંત્ર જૈન મંદિરે તથા જૈન સાધુઓને ઊતરવા માટે ઉપાશ્રયે વગેરે બંધાવવામાં આવ્યાં હતાં. એ ઉપાશ્રયમાં મહાન જૈન મુનિઓ ઊતરતા.
૧. ભીમદેવ બીજો “ભોળા ભીમ' નામે પ્રસિદ્ધ છે. દિલ્હીપતિ પૃથ્વીરાજ ચૌહાણનો સમકાલીન અને પ્રતિપક્ષી. એનો સમય વિક્રમ સંવત ૧૨૩૫-૧૨૯૮.
