________________
રાજર્ષિ કુમારપાલ
૧૩૩ ધર્મમય આદર્શ જૈન જીવનઃ પરમહંત
કુમારપાલ સ્વભાવથી જ ધાર્મિક વૃત્તિવાળો હતો. તેથી તેનામાં યા, કરણ, પોપકાર, નીતિ, સદાચાર અને સંયમની વૃત્તિઓને વિકાસ ઊંચા પ્રકારનો થયો હતો.........કુમારપાલને પિતાના પૂર્વજોના ઉત્તમ ગુણોને અમૂલ્ય વારસે મળે હતો અને તેથી તે છેવટે હેમચંદ્ર જેવા મહાન સાધુપુરુષના સત્સંસર્ગથી ગુજરાતના ઇતિહાસમાં ધર્માત્મા રાજર્ષિની લકત્તર પદવીના મહાન યશને ઉપભોકતા થે. હેમચંદ્રસૂરિએ તેના એ યશને અમર કરવા માટે “અભિધાનચિંતામણિ” જેવા પ્રમાણભૂત શબ્દકોશના સુપ્રસિદ્ધ ગ્રંથમાં તેના માટે–
कुमारपालश्चौलुक्यो राजर्षिः परमार्हतः ।
मृतस्वमोक्ता धर्मात्मा मारिव्यसनवारकः ॥ આવાં ઉપનામ ગ્રથિત કરી સાર્વજનીન સંસ્કૃત વાલ્મમાં તેના નામને શાશ્વત સ્થાન આપ્યું છે.
એમાં શંકાને જરાયે સ્થાન નથી કે કુમારપાલ અંતિમ જીવનમાં એક પરમ જૈન રાજા હતા. તેણે જૈનધર્મપ્રતિપાદિત ઉપાસક એટલે ગૃહસ્થ–શ્રાવકધર્મનું ઘણું ઉત્કટતાપૂર્વક આચરણ કર્યું હતું. ઐતિહાસિક કાળમાં કુમારપાલ જેવો બીજો કોઈ પણ રાજા જૈનધર્મને ચુસ્ત અનુયાયી થયે હેય તેની મને શંકા છે.......તેણે સ્વીકારેલાં એ દ્વાદશ જૈન વ્રતનું સવિસ્તર વર્ણન જૈન પ્રબંધામાં કેટલીક વિગતો સાથે આપવામાં આવ્યું છે. વિગતેમાંની કેટલીક અતિશયોક્તિ ભરેલી હેઈ શકે, પરંતુ મૂળ હકીકત મિથ્યા નથી એટલી વાત તો ચોક્કસ રીતે કહી શકાય તેમ છે. અને જે વાત ખુદ હેમચંદ્ર પોતે જ જણાવે છે તેમાં તે મિથ્યાપણને અવકાશ જ શી રીતે હેય ? મંત્રી યશપાલ અને સમપ્રભાચાર્યની જે કૃતિઓને પરિચય મેં ઉપર આપે છે, તેમાંનાં વર્ણન પરથી જણાય છે કે કુમારપાલે વિક્રમ સંવત ૧૨૧માં
