________________
[૯] રાજર્ષિ કુમારપાલ
મહારાજ કુમારપાલદેવ આ કલિયુગમાં અદ્વિતીય અને આદર્શ રાજા થઈ ગયા. તેઓ ભારે ન્યાયી, દયાળુ, પરોપકારી, પરાક્રમી અને પૂરા ધર્માત્મા હતા. અજોડ વિજેતા અને રાજ્યને વિસ્તાર કરનાર
એમને જન્મ સંવત ૧૧૪૯માં અને રાજ્યાભિષેક સંવત ૧૧૯૯ માં થયું હતું. એક પ્રાચીન પટ્ટાવલીમાં રાજ્યાભિષેકની તિથિ માગસર સુદિ ૧૪ લખી છે. રાજ્યપ્રાપ્તિ પછી લગભગ ૧૦ વર્ષ સુધી એમણે પિતાના રાજ્યને સુવ્યવસ્થિત કરવાનો અને એની સીમાઓ વધારવાને પ્રયત્ન કર્યો. દિગ્વિજય કર્યા પછી એમણે મેટા મેટા રાજાઓને પિતાની આજ્ઞાને આધીન બનાવ્યા. તેઓ એમના સમયના એક અજોડ, વિજેતા અને શુરવીર રાજવી હતા. એ વખતે ભારતવર્ષમાં એમની બરાબરી કરી શકે તેવો કઈ રાજા ન હતા. એમનું રાજ્ય ખૂબ વિશાળ હતું.
શ્રી હેચચંદ્રાચાર્યે “મહાવીરચરિત માં એમની આજ્ઞાનું પાલન ઉત્તર દિશામાં તુર્કસ્તાન, પૂર્વમાં ગંગાનદી, દક્ષિણમાં વિંધ્યાચલ અને પશ્ચિમમાં સમુદ્ર પર્યત ”ના દેશોમાં થવાનું લખ્યું છે. પ્રોફેસર મણિલાલ નભુભાઈ દ્વિવેદી લખે છે કે “ગુજરાત એટલે કે અણહિલવાડના રાજ્યની સીમા ખૂબ વિશાળ હતી એમ લાગે છે. દક્ષિણમાં છેક કલાપુર રાજા એમની આજ્ઞા માનતો હતો, અને એમને ભેટ મોકલતા હતા. ઉત્તરમાં કાશ્મીરથી પણ ભેટો આવતી હતી. પૂર્વમાં
