SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 224
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ सन्धान- कवि धनञ्जय की काव्य-चेतना परिषजति परस्परं समेत्य प्रतिमिथुने कुचमण्डलं बबाधे | भजति हि निजकर्कशं न पीडा कमपरमध्यगतापवारकं वा ॥ १ प्रस्तुत पद्य में आलिङ्गन से उत्पन्न उत्तेजना की अभिव्यक्ति द्वारा लघु वर्ण बहुल पुष्पिताग्रा छन्द से शृङ्गार की मनोहारी योजना हुई है । २०४ क्षेपयन्निव मुखामुखिमानं मानसीं कलुषतां कुसुमेषोः । संविभाषिषुरिवासवमत्तश्चुम्बनेषु रमणः क्वणति स्म ॥२ प्रस्तुत उद्धरण में स्वागता छन्द से शृङ्गार रस की अभिव्यञ्जना हुई है । मध्य प्रयुक्त सर्वलघु (गण) प्रेमी द्वारा किये गये चुम्बन की उत्तेजना को दर्शाता है । रागं नेत्रे नैव चित्तं मुखं च स्त्रीणां पानान्मानजिह्मं जगाहे । द्वेधैकोऽभूद्बद्धपानोऽपि पाण्डुः कान्तास्योष्पस्वेदभावादिवौष्ठः ॥ ३ यहाँ शालिनी छन्द की योजना से शृङ्गार की अभिव्यक्ति हुई है, किन्तु प्रारम्भ में पाँच गुरु वर्ण संभोग से उत्पन्न शरीर के शैथिल्य तथा क्लान्तता के बोधक है । स सागरावर्तधनुर्धरो नरो नभः सदां कामविमानसंहतिम् । अयत्नसंक्लृप्तगवाक्षपद्धतिं चकार शातैर्विशिखैर्विहायसि ॥४ इस उद्धरण में वंशस्थ के माध्यम से वीर रस की योजना की गयी है । यद्यपि यह गुरु वर्ण बहुल छन्द है, तथापि मध्यवर्ती लघु वर्णों से लक्ष्मण और अर्जुन द्वारा की गयी बाण वर्षा से उत्पन्न उत्तेजना का प्राकट्य स्पष्ट है । मत्तसुतामिव चमूं तां तमोघमयो जयत् । शरभिन्नं धियारीणां तान्तमोघमयोजयत् । ५ ९. वही, १५.१९ २. द्विस, १७.६७ ३. वही, १७.७५ ४. वही, ६.२३ ५. वही,१८.१६
SR No.022619
Book TitleDhananjay Ki Kavya Chetna
Original Sutra AuthorN/A
AuthorBishanswarup Rustagi
PublisherEastern Book Linkers
Publication Year2001
Total Pages328
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy