________________
સદસર વિશેષાદ્દયદપલબ્ધોન્મત્તવત (૩૩) -મતિકૃત ને અવધિ એ ત્રણે અજ્ઞાનરૂપે પણ હોય છે. તેથી મતિઅજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાનને વિર્ભાગજ્ઞાન કહેવાય છે. સાચા ખોટાના ભેદ વિના પિતાની મરજીમાં આવે તેમ ગાંડાની જેમ વગર વિચારે છેલે તે અજ્ઞાની કહેવાય, તેનું જ્ઞાન પણ અજ્ઞાન જ કહેવાય, તે મિથ્યાષ્ટિ હોય, તેથી વિપરીત સમ્યગ્દષ્ટિ હોય. તે વિતરાગને સાચા દેવ તરીકે મને, કિંચન કામિનીને ત્યાગી પંચ મહાવ્રત ધારીને સદ્ગુરૂ માને અને કેવળી ભાષિત ધર્મને સદ્ધર્મ માને. જિનાજ્ઞા વિનાનું બધું જુઠ માને. નૈગમ સંગ્રહ વ્યવહાર સૂત્ર શબ્દા નયાઃ (૩૪) આધ શબ્દ દ્વિરિ ભેદ (૩૫) નૈગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, બાજુસૂત્ર ને શબ્દ એ પાંચ નય છે તેમાં નગમના સામાન્ય અને વિશેષગ્રાહી એમ બે ભેદ છે અને શબ્દના સાંપ્રત, સમભિરૂઢને એવભૂત એ ત્રણ ભેદ છે.
નય એ પ્રમાણને એક અંશ છે. વસ્તુ અનંત ધર્માત્મક હોવાથી ન પણ અનંતા છે. મુખ્યત્વે સાત નયના સાત ભેદ કર્યા છે. જુદી જુદી અપેક્ષાએ વસ્તુનું સ્વરૂપ સમજાવવું પણ તેમાં બીજી અપેક્ષાઓને નિષેધ કરવામાં ન આવે તે નય સારો ગણાય અને એકાંત પકડે તે નય ખેટ કહેવાય. પ્રથમના ત્રણ દ્રવ્યાર્થિક નય છે અને પછીના ચાર પર્યાયાર્થિક નય છે.
જુદા જુદા વસ્તુનો સમન્વય કરનાર દષ્ટિ તે દ્રવ્યાર્થિક નય છે અને અસમાન ગુણનો સમન્વય સાધનાર પર્યાયા
