________________
ભવ પ્રત્યયિકને ગુણપ્રત્યયિક તેમાં નારકી અને દેવેને - ભવપ્રત્યયિક અવધિજ્ઞાન હોય છે. તેમાં પણ સમ્યગ્દષ્ટિને અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે. અને મિથ્યાષ્ટિને વિભંગ જ્ઞાન એટલે અજ્ઞાન કહેવાય છેમનુષ્ય અને તિર્યને ગુણપ્રત્યાયિક અવધિજ્ઞાન થાય છે. તેમાં પણ અઠ્ઠમ અઠ્ઠમની તપસ્યાપૂર્વક સમ્યગદૃષ્ટિને અવધિજ્ઞાન થાય છે.
જ્યારે મિથ્યાષ્ટિને છ છઠ્ઠની તપસ્યાપૂર્વક વિલંગજ્ઞાન થાય છે. તેથી તે પુરૂં જાણતો નથી. અવધિજ્ઞાની રૂપી દ્રવ્યને જાણે પણ અરૂપી દ્રવ્યને જાણે નહિ. ઉપગ
મૂકે તો રૂપી દ્રવ્યના કેટલાક પર્યાયને જાણે પણ સર્વ પર્યાયને * જાણે નહિ. તેના છ ભેદ છે અનુગામી અનુગામી વર્ધમાનને હીયમાન, પ્રતિપાતિ અને અપ્રતિપાતિ. અનુગામી એટલે જ્યાં જાય ત્યાં સાથે આવે. અનુગામી, એટલે જે ક્ષેત્રમાં થયું હોય ત્યાંથી બીજે જાય તે ઉપગ મૂકવા છતાં જાણે નહિ.
જે જ્ઞાન આવેલું હોય તે વધતું જાય તેને વર્ધમાન અવધિજ્ઞાન કહેવાય અને જે દિવસે દિવસે પડતા પરિણામથી ઘટતું જાય તે હીયમાન અવધિજ્ઞાન કહેવાય.
આવેલું બધું જ ચાલ્યું જાય તે પ્રતિપત્તિ અવધિજ્ઞાન અને આવેલું જાય નહિ મોક્ષ અપાવે તે અપ્રતિપાતિ અવધિજ્ઞાન પરમાવધિ અવધિજ્ઞાન આવું છે. લેકાવધિ અવધિજ્ઞાન પણ પ્રતિપાત્તિ છે. એટલે ચાલ્યું જાય છે.
વિપુલમતિ મન:પર્યાયઃ (૨૪) વિશુદ્ધ પ્રતિપાતાભ્યામ્ તદ્ધિશેષઃ (૨૫) મનઃ પર્યવજ્ઞાન બે પ્રકારે છે.
