________________
૪૫
તથા અપકૃષ્ટતાને અવકાશ છેજ નહિ તેમજ પ્રસ્તુતમાં ધર્મસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાય જગત્ વ્યાપી હોવાથી જે સમયે જીવ અને પુગલ દ્રવ્ય ધમસ્તિકાયની સહાયતાથી ગતિમાં પ્રયત્નશીલ થાય છે તે જ સમયમાં અધમસ્તિકાય પણ વિદ્યમાન હોવાથી તેની સહાયતાથી સ્થિતિ કરવામાં પ્રયત્નશીલ કેમ ન થાય? તથા જે સમયે અધર્માસ્તિકાયની સહાયથી સ્થિતિમાં પ્રયત્નશીલ થાય તે જ સમયમાં ધર્માસ્તિકાય પણ ત્યાં વિદ્યમાન હેવાથી તેની સહાયતાથી ગમનમાં પ્રયત્નશીલ કેમ ન થાય? આથી એ ભાવ નીકળે જે એક બીજાનું પ્રતિબંધક કારણ
જ્યાં વિદ્યમાન હોય ત્યાં બેમાંથી કંઈ પણ કાય ન થવું જોઈએ અર્થાત ગતિ પણ ન થવી જોઈએ તેમજ સ્થિતિ પણ ન થવી જોઈએ.
ઉ૦ ગતિ પરિણામમાં સમર્થ એવા લંગડાને લાકડી સહાય કરવાવાળી છે. પરન્તુ ગતિક્રિયાના કર્તાપ નથી. જે કદાપિ લાકડીને ગતિકિયાના કર્તા તરીકે માનવામાં આવે તે સૂતેલા અથવા મૂચ્છિત મનુષ્યની પાસે પણ લાકડીને રાખવાથી તે મનુષ્ય ચાલતે દેખાવે જોઈએ. એવી રીતે દેખવામાં સમર્થ એવા પુરૂષની આંખને દીવ પદાર્થોના દર્શનમાં સહાયક છે. પરંતુ દર્શન કિયાના કર્તા તરીકે માનવામાં આવે તે આંધળાની પાસે પણ દીવો મૂકવાથી તેને પણ દરેક ચીજનું દર્શન થવું જોઈએ. એમ તે છેજ નહિ, ત્યારે જેમ ગતિ કિયામાં લાકડીને કર્તા ન માનતાં સહાયક તરીકે માને છે, તેમ ધર્માસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાયને પણ ગતિ તથા સ્થિતિના કર્તા રૂપ ન માનતાં
