________________
૩૪
આવે છે. જો કે પૃથ્વી વિગેરેમાં જીવ છે એવું સ્પષ્ટ ચિહ્ન કઈ મળતું નથી તે પણ જેમ મદિરા પાન કરવાથી મૂચ્છિત થયેલા જીવમાં જાગ્રત અવસ્થા જેવું વ્યક્ત ચૈતન્ય જોવામાં આવતું નથી, પરંતુ અસ્પષ્ટ ચિહ્ન દ્વારા તેમાં ચૈતન્ય શક્તિનું અનુમાન થઈ શકે છે, તેમ પૃથ્વી વિગેરેમાં પણ વ્યકત ચિહ્ન દ્વારા ચેતન્ય જોવામાં નથી આવતું તે પણ અવ્યક્ત ચિહ્નને લઈને તેમાં પણ ચેતન્ય શકિતનું અનુમાન થઈ શકે.
પ્ર. મૂછિત અવસ્થામાં ઉચ્છવાસ વિગેરે અવ્યક્ત ચિહ્ન જોવામાં આવતાં હોવાથી તેમાં તે ચૈતન્ય શકિતનું અનુમાન કરવું સુલભ છે પરંતુ પૃથ્વી વિગેરેમાં કઈ પણ તેવું ચિહ્ન નહિ મળતું હોવાથી અનુમાન પણ કેવી રીતે થઈ શકે ?
પૃથ્વી કાયમાં જીવની સિદ્ધિ. ઉ૦ લવણ, પાષાણ વિગેરે પૃથ્વી પિતાના ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં સચેતન છે, કારણ કે છેદન ભેદન કરવાથી પણ ફરીથી તેજ સ્થાનમાં સમાન જાતિવાળા અંકુરને પેદા કરે છે– મસાના માંસના અંકુરની માફક. પૃથ્વીમાં પણ જયારે જીવને ઓળખવાનાં ચિહ્ન રૂપ અંકુરે પેદા થતા જોવામાં આવે છે ત્યારે એમાં પણ વ્યકત ચૈતન્ય શકિતનું અનુમાન કેમ ન થઈ શકે? આવી રીતે અનુમાન દ્વારા તમામ પૃથ્વીમાં જીવની સિદ્ધિ સમજવી.
