________________
- ૩૨ તે પણ સમયે સમયે એક એક દાણે કાઢવાથી સંપૂર્ણ કોઠાર કાલાન્તરે ખાલી થઈ જાય છે, તેમજ સંસાર પણ સમયે સમયે એક એક જીવની મુક્તિ થવાથી કાલાન્તરે ખાલી કેમ ન થાય? આ શંકા પણ સ્થલ દષ્ટિ જીની અપેક્ષાએ સમજવાની છે, કારણ કે ભવિષ્યકાલના અનન્તા કરતાં પણ અનન્તના અનન્ત ભેદ હોવાથી જીવનું અનન્ત મહેોટું જ્યારે માનવામાં આવ્યું છે ત્યારે સંસાર જીવથી ખાલી થઈ જવાની શંકાને અવસર જ કેવી રીતે મળી શકે? આ વાતને વૈશેષિક લકે પણ સારીરીતે ટેકો આપે છે.
- अतएव च विद्वत्सु मुच्यमानेषु संततम् ।
ગ્રાહ્મણો નવા નામનતત્વચિંતા : ભાવાર્થ–સમયે સમયે એક એક વિદ્વાન આત્માની મુક્તિ થાય તે પણ બ્રહ્માંડની અંદર જ અપરિમિત હોવાથી સંસાર જીવશૂન્ય કદાપિ થઈ શકવાનો નહિ. શૂન્યની આ શંકા તે શૂન્યવાદીના ઘરમાં જ રહેવાની.
- જીવ સંબંધી વિવેચન.
જીવના બે ભેદ છે – મેક્ષાવસ્થાના અને સંસારાવસ્થાના. જેઓ સંપૂર્ણ કર્મમળથી રહિત છે તેને મેક્ષાવસ્થાના સમજવા, અને જેની સાથે કર્મને સંબંધ બરાબર છે તે સંસારાવસ્થાના જાણવા અર્થાત્ જે સંસરણ શીળ હોય તે
* આ શ્લોક ન્યાય વાર્તિકનો છે. વૈશેષિક લોકોએ પ્રશસ્તપાદ ભાષ્યની ટીકામાં આત્મનિરૂપણમાં આપે છે.
