________________
"शब्दानां स्वप्रवृत्तिनिमित्तभूतक्रियाविशिष्टमर्थं
વાવ્યત્વેનાપુપગચ્છવ મૂત” જે ક્રિયાને લઇને શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે, તે જ ક્રિયા વિશિષ્ટ અર્થને પ્રકાશે ત્યારે જ એવંભૂત નય" કહેવાય છે.
આ નયની માન્યતા એવા પ્રકારની છે કે જે શબ્દોનો જે અર્થમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે તે અર્થને તે પદાર્થ તે સમયે યથાર્થ અનુભવતો હોય તો જ તેને માટે તે શબ્દ વાપરવો જોઇએ.
અર્થાતુ-પોતાનું કામ કરતી એવી પ્રત્યક્ષ-સાક્ષાત્ દેખાતી વસ્તુને તે વસ્તુ તરીકે માનવાનું આ એવંભૂત નય સૂચવે છે.
ઉદાહરણ તરીકે જુઓ - (૧) જ્યારે રાગ-દ્વેષાદિક અત્યંતર શત્રુઓને જીતતા હોય ત્યારે જ "જિન" કહેવાય. (૨) જ્યારે સુર-અસુર-નરેન્દ્રાદિકથી પૂજાતા હોય ત્યારે જ "અહેતુ” કહેવાય. (૩) જ્યારે દેવોએ રચેલા દિવ્ય સમવરણમાં બિરાજી ચતુર્વિધ શ્રમણ સંઘની અને પ્રથમ ગણધરની સ્થાપના કરતા હોય ત્યારે જ"તીર્થકર" કહેવાય. (૪) જ્યારે ઐશ્વર્ય અનુભવવાની ક્રિયા કરતો હોય ત્યારે જ "ઇન્દ્ર" કહેવાય. | (૫) જ્યારે શક્તિક્રિયામાં પરિણત હોય ત્યારે જ શક્ર" કહવાય. (૬) જ્યારે પુરને વિદારવામાં પ્રવર્તેલો હોય ત્યારે જ"પુરંદર" કહેવાય.
-
