________________
૧૩૮
સૃષ્ટિવાદ અને ઇશ્વર
(1) इयं विसृष्टिर्यत आबभूव यदि वा दधे यदि वा न । योsस्याध्यक्षः परमे व्योमन्त्सो अङ्ग वेद यदि वा न वेद । (ऋग्० १० । १२९ । ७) अर्थ —सायएणु भाष्यानुसार — गिरि, नही, समुद्राहि ३५ या વિશેષ સૃષ્ટિ જેનાથી થઈ હાય તે કાણુ જાણે છે; અથવા આ સૃષ્ટિને કાએ ધારણ કરી યા ન કરી તે પણ કાણુ જાણે છે? કેમકે આ સૃષ્ટિના અધ્યક્ષ પરમાત્મા પરમ ઉચ્ચ આકાશમાં રહે છે, તેને પણ કાણ જાણે છે? તે પરમાત્મા પોતે ષ્ટિને જાણે છે કે નહિ, ધારણ કરે છે કે નહિ તેની પણ ાને ખબર છે ? કારણકે સૃષ્ટિના આરંભમાં દેવતા કે મનુષ્ય કાઈ હાજર ન હતું તે તેમને સૃષ્ટિ સંબંધી ક્યાંથી માહિતી હાય ?
सत्यार्थ अअश अनुसार- हे (अङ्ग) मनुष्य ! जिससे यह विविध सृष्टि प्रकाशित हुई है, जो धारण और प्रलय करता है, जो इस जगत्का स्वामी, जिस व्यापकमें यह सब जगत् उत्पत्ति स्थिति प्रलयको प्राप्त होता है सो परमात्मा है, उसको तू जान और दूसरेको सृष्टिकर्त्ता मत मान । (स० प्र० हिं० पृ० २१८) आर्यसभा पंडित जयशं४२ सिमित लाण्यानुसार — यह विविध प्रकारकी सृष्टि जिस मूल तत्त्वसे प्रकट हुई है और जो इस जगत्को धारण कर रहा है और जो नहीं धारण करता जो इसका अध्यक्ष वह प्रभु परम पदमें विद्यमान है। हे विद्वन् ! वह सब तत्त्व जानता है, चाहे और कोई भले ही न जाने ।
(२) पुरुष एवेद सर्व यभूतं यच्च भाव्यं उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ( यजु० अ० ३१ | मं० २ ) सत्यार्थ अअअश अनुसार- हे मनुष्यो ! जो सबमें पूर्ण पुरुष और जो नाशरहित कारण और जीवका स्वामी जो पृथि
