________________
ના જ છે, છતાં દ્રવ્યાર્થી અને અને પર્યાયાર્થ એવા બે જૂદા નય શા માટે કહ્યા? તેમજ સામાન્યાર્થિક અને વિશેષાર્થિક એવા નય કેમ ન કહ્યા ?—એ સર્વ શંકાઓનું યુક્તિસંગત સમાધાન અત્ર દાખવ્યું છે. અને પ્રકરણ પ્રાંતે સામાન્યના તિય સામાન્ય અને ઊર્ધ્વતા સામાન્ય એ બે ભેદનું સ્વરૂપ સ્પષ્ટ કર્યું છે.
ચોથા પ્રકરણમાં સાત નયનું સામાન્ય સ્વરૂપ કહ્યું છે. મૂળ નય બે દ્રવ્યાર્થિક, પર્યાયાર્થિક. તેમાં દ્રવ્યાર્થિકના ત્રણ ભેદ–નગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર અને પર્યાયાર્થિકના ચાર ભેદ–જુસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ, એવંભૂત-એમ સાત નયનો નિર્દેશ કરી, તે સાતે નયની નિયુક્તિ (વ્યુત્પત્તિ ) શ્રી અનુગદ્વાર સૂત્ર અનુસાર આપી છે. અને છેવટે ન. સં. વ્ય. એ દ્રવ્યાર્થિકના ત્રણ ભેદના ક્ષેત્રપ્રદેશની મર્યાદા નિયત કરી છે.
પાંચમા પ્રકરણમાં દ્રવ્યાર્થિક નયના નગમાદિ ત્રણ ભેદનું સવિસ્તર વર્ણન કર્યું છે: (૧) નગમ નયની પ્રરૂપણમાં “નથી એક જેને ગમ (બેધમાર્ગ) તે નિગમ એમ તેને વ્યુત્પજ્યર્થ દર્શાવી, તેના ત્રણ ભેદ ઉદાહરણ આદિથી સ્પષ્ટ સમજાવેલ છે. સાથે સાથે નૈગમાભાસનું સ્વરૂપ બતાવી, નિયાયિક-વૈશેષિક દર્શનેને તેના ઉદાહરણ રૂપ ટાંક્યા છે. (૨) સંગ્રહ નય– “સામાન્યને જ ગ્રહણ કરનાર જે પરામર્શ (બોધ) તે સં ન.” ઈત્યાદિ તેની વ્યાખ્યા કરી તેના બે ભેદ પરસંગ્રહ અથવા મહાસામાન્ય અને અપસંગ્રહ અથવા અવાન્તર સા. ને નિર્દેશ કર્યો છે.
