________________
( ૯ ) અધના કાન તેમના ઉપરના ભાગમાં તીક્ષ્ણ અગ્રભાગવાળા છે. અભ્યત્તર નિવૃત્તિમાં સ્પશનેન્દ્રિય નાના આકારવાળી છે. રસને ન્દ્રિય ખુશ્યા (અસ્ત્રા) ને આકારે છે. ધ્રાણેન્દ્રિય અતિમુક્તક પુષ્પના આરે છે. ચક્ષુરિન્દ્રિય મસુર અને ચંદ્રને આકારે છે. શ્રેત્રેન્દ્રિય કદબ પુષ્પને આકારે છે. આદિની-સ્પર્શનેન્દ્રિય અને દ્રવ્ય મન સ્વકાય પ્રમાણ છે અને બાકીની ઇન્દ્રિયો અંગુલના અસંખ્ય ભાગ પ્રમાણવાળી છે. અને સ્વવિષય ગ્રહણ કરવાની શક્તિ સ્વરૂપ ઉપકરણેન્દ્રિય છે. १० लब्ध्युपयोगौ नावेन्ज्यिम् ।
લબ્ધિ–પિશમ અને ઉપયોગ–સાવધાનતા એ બે ભેદે ભાવેન્દ્રિય છે. ગતિ અને જાત્યાદિ કમિથી, અને ગતિ જાત્યાદિને આવરણ કરવાવાળા કર્મને ક્ષોપશમથી અને ઇન્દ્રિયના આશ્રયભૂત કમના ઉદયથી જીવને જે શક્તિ ઉત્પન્ન થાય તે લબ્ધિ કહેવાય છે.
મતિજ્ઞાનાવરણ અને દશનાવરણ કર્મના ક્ષપશમથી થયેલ જે જ્ઞાનને સદ્ભાવ તે લબ્ધીન્દ્રિય કહેવાય છે અને વિષયમાં જે જ્ઞાનને વ્યાપાર તેને ઉપગેન્દ્રિય કહે છે. જ્યારે લબ્ધીન્દ્રિય હેય છે ત્યારે નિવૃત્તિ, ઉપકરણ અને ઉપયોગ હોય છે. અને નિવૃત્તીન્દ્રિય હોય છે ત્યારે ઉપકરણ અને ઉપયોગ હોય છે. કારણ કે ઉપકરણને આશ્રય નિવૃત્તિ છે. ઉપગ ઉપકરણેન્દ્રિય દ્વારાજ હેય છે. १ए उपयोगः स्पर्शादिषु ।
સ્પર્શદિ (સ્પ, રસ, ગંધ, ચક્ષુ અને શ્રવણસાંભળવું) ને વિષે ઉપયોગ થાય છે.
२० स्पर्शनरसनघाणचकुःश्रोत्राणि ।
