________________
( ૧૬ ) છે. –ઉત્પન્ન થઇ નાશ નહિ પામેલ એવા પદાર્થને ગ્રહણ કરનાર વર્તમાનકાળ વિયષક મતિજ્ઞાન છે અને શ્રુતજ્ઞાન તે ત્રિકાળ વિષયક છે એટલે જે પદાથી ઉત્પન્ન થયેલ છે, જે ઉત્પન્ન થઇ નાશ પામેલ છે અને જે હવે પછી ઉત્પન્ન થવાનું છે તે સર્વને ગ્રહણ કરનાર છે.
હવે અંગબાહ્ય અને અંગપ્રવિષ્ટમાં શુ ભેદ છે તે જણાવે છે. વક્તાના ભેદથી આ બે ભેદ થયા છે, તે આ પ્રમાણે–સર્વજ્ઞ, સવદશી, પરમઋષિ એવા અરિહંત ભગવાનેએ પરમ શુભ અને તીથી પ્રવર્તાવવારૂપે ફળદાયક એવા તીર્થકર નામકર્મના પ્રભાવથી કહેલું અને અતિશયવાળા તથા ઉત્તમ અતિશયવાળી વાણું અને બુદ્ધિવાળા એવા ભગવંતના શિષ્યો (ગણધરો) એ ગુંથેલું તે અંગપ્રવિષ્ટ. ગણધરે પછી થયેલા અત્યંત વિશુદ્ધ આગમના જાણનાર, પરમ પ્રકૃષ્ટ વાણું અને બુદ્ધિની શક્તિવાળા આચાયોએ કાળ, સંઘયણ અને આયુના દેષથી અલ્પશક્તિવાળા શિષ્યના ઉપકારને માટે જે રચ્યું તે અંગબાહ્ય.
સવજ્ઞપ્રતિ હોવાથી અને શેયપદાર્થનું અનંતપણું હેવાથી મતિજ્ઞાન કરતાં શ્રતજ્ઞાન વિષય માટે છે. શ્રુતજ્ઞાનને મહાવિષય હેવાથી તે તે અધિકારોને આશ્રયીને પ્રકરણની સમાપ્તિની અપેક્ષાએ અંગે ઉપાંગના ભેદ છે.
અંગોપાંગની રચના ન હોય તે સમુદ્રને તરવાની પેઠે સિદ્ધાંતનું જ્ઞાન દુ:સાધ્ય થાય, તેટલા માટે પૂર્વ, વસ્તુ, પ્રાકૃત, પ્રાભતપ્રાકૃત, અધ્યયન અને ઉદ્દેશ કરેલા છે.
વળી અહીં શિષ્ય શંકા કરે છે કે મતિજ્ઞાન અને મૃતજ્ઞાનને તુલ્ય વિષય છે તેથી બંને એકજ છે; તેને ગુરૂમહારાજ ઉત્તર આપે છે કે–અગાઉ કહ્યા મૂજબ મતિજ્ઞાન વર્તમાનકાળ વિષયક છે અને શ્રુતજ્ઞાન ત્રિકાળ વિષયક છે તેમજ વિશેષ શુદ્ધ છે. વળી મતિજ્ઞાન
