Page Text
________________
* अनाजुगमनिराकरणप्रयास: *
३99
अथवा आरोग्यसम्बन्धसामान्ये यदधिकरणानुयोगिकत्व-यत्प्रतियोगिकत्वोभयाभावस्तदधिकरणज्ञानत्वमेव तत्सम्बन्धावच्छिन्नतत्प्रतियोगिताकाभावत्वमित्याहः । __ तच्चिन्त्यम्, अभावस्याऽधिकरणबुद्धिरूपत्वे केशादिजिज्ञासानुपपत्तेः ।
अभावसामान्यगतैकलक्षणमातिष्तर्तुं कल्पान्तरमावेदन्ति -> अथवेति । आरोप्चसम्बन्धसामान्ये यदधिकरणानयोगिकत्व-यत्प्रतियोगिकत्वोभयाभाव: तदधिकरणज्ञानत्वमेव तत्सम्बन्धावच्छिन्न-तत्प्रतियोगिताकाभावत्वम् । यथा भूतले घटसंयोगविरहकाले घट-भुवलयोरारोप्यसम्बधात्मके संयोगसामाको भूतलानुयोगिकत्वघटप्रतियोगिकत्तोमयाभाव इति भतलज्ञानत्वमेत तदा संगोगसम्बधाचिछेडा-घनिष्ठप्रतियोगताताभावत्वम् । केनाऽपि सम्बन्धेन कुगाप्चाकाशादेखतित्वेन संयोग-समवालादीनां सर्वेषामेव संसर्गाणां सर्वगाऽऽकाशाहगारोप्यसम्बधत्वात् संगोगादिसकलसम्बन्धोष अधिकरणसामान्यानुयोगिकत्त-गगनादिप्रतियोगिकत्वोभयामात इति अधिकरणसामान्यज्ञानत्तमेत संगोगादिसकलसम्बन्धातत्तिा-गगनादिनिष्ठपतियोगिताकामावलम् । आरोप्यसम्बन्धसामान्यत्तश्च पदधिकरणविशेष्यत-सत्तातियोग्यपलम्माऽऽपादकाऽऽरोपविषयसम्बन्धसामन्यत्तम् । ता हि घटवतलतिशेष्यक-घटोपलम्मापादतारोपतिषासम्बन्धसामान्यान्तर्गतत्तं संयोगस्य सम्भवति, घदति भूतले संयोगस्य सत्तेन ता तदारोपाऽसम्भवात् । ततश्च घटतद्वतलविशेष्यक-घटोपलम्भापादकारोपविषयसंगोगसामागे घरवद्रतलानुयोगिकत्व-घटप्रतियोगिकत्वोभयाभावाऽपसिब्दया घरवति भूतले दोषात् घटानवगाहिभूतलज्ञानापन संगोगसम्बधावच्छिता-घनिष्ठप्रतियोगिताकाभावत्वापतिः । इत्था पदधिकरणविशेष्यक-गलपलमापादकाऽऽरोपविषये यत्सम्बाहासामान्ये पदधिकरणानुयोगिकत्त-पत्प्रतियोगितत्वोभयाभात: तदधिकरणविषयतजाकारीत तत्सम्बन्धावहिता-वडिलष्तप्रतियोगिताकामातत्वमिति निष्तर्षः । सामान्यपदानुपादाने च घटवत्यापे भूतले विषयतासम्बन्धेन भूतलज्ञानास्प संगोगसम्बन्धातच्छिता-पतिपतियोगिताकत्तापतिः, महानासानुयोगित-वहिपतियोगिकसंलोगस्यापि संयोगत्वेन रूपेणाऽऽरोपविषयसम्बहातगा ता भूतलानुगोगितत्तघटप्रतियोगिताकामावत्तापतिः । महानासानुयोगिक-वहिपतियोगिकसंगोगस्यापि संगोगत्वेन रूपेणाऽऽरोपविषासम्बन्धतगा त भूतलायोगिक (तपरप्रतियोगितत्वोमलामावस्य सत्वात् । सामान्यपदोपादाने च यं लब्धावकाशा, भूतलाजयोगिक-घरपति योगिकसंगोगस्याऽप्यारोप्यत्वेन तमोमयाभावाभावादित्यादिकं विभावनीयम् ।
तुच्छैकरूपता नाभावस्य नाऽऽधाररूपता । ज्ञानैकरूपता तस्य प्राभाकरा: प्रवक्षते ॥ १।। अत्र वदन्ति - तच्चिन्त्यम्, गुरुमतमिदं न तु । श्रीगुरुचरणानां मतमेकान्तेन गुम्फितम् ॥ २॥ तथाहि - अमावस्य अधिकरणबुन्दिरूपत्वे = प्रतियोग्यनवगाधिकरणबुद्धिस्तरूपत्ते गला
છતાં પણ એ બધા અભાવનું એક જ સામાન્ય લક્ષાણ બનાવવાનો આગ્રહ હોય તો તે પણ દુકર નથી. તે આ રીતે ->
मारोप्यसंबंधभां मलयालावधटित मलावव्याच्या अथवा.। भारोप्यसं सामान्यमा यषिरामानुयोनि - प्रतियोगि- अन्नेना समान होते आविराग सान તે જ તસંબંધઅવછિન્નપ્રતિયોગિતા, તદભાવ = તે પ્રતિયોગીનો અભાવ. આ લક્ષાગ આકાશાદિપ્રતિયોગિક અભાવ અને ઘટાદિપ્રતિયોગિક અભાવ બન્ને પ્રકારના અભાવમાં ઘટી શકે છે, કારણ કે આકાશ ક્યાંય પણ કોઈ પણ સંબંધથી રહેતું નથી. માટે દરેક સંબંધ આકાશનાં આરોપ્ય સંબંધ છે અને તે બધા સંબંધોમાં આકાશપ્રતિયોગિકત્વ અને સર્વાનુયોગિકત્વ ઉભયનો અભાવ હોય છે. આથી સર્વ વસ્તુનું જ્ઞાન આકાશાભાવસ્વરૂપ બને છે. જયારે ભૂતલમાં ઘટનો સંયોગ નથી હોતો ત્યારે ભૂતલ અને ઘટના આરોપ્યસંબંધ સંયોગ બને છે. તેમાં ત્યારે ભૂતલાનુયોગિકન્ય અને ઘટપ્રતિયોગિકત્વ ઉભયનો અભાવ હોવાથી તે સમયે ભૂતલનું જ્ઞાન સંયોગસંબંધાવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટાભાવ કહેવાય છે. આરોગ્ય સંબંધ સામાન્યનો અર્થ છે અમુક અધિકરાવિશેષક - અમુકપ્રતિયોગીઉપલંબાપાદક આરોપવિષય અમુક સંબંધ સામાન્ય. સંયોગ સંબંધ ઘટવિશિષ્ટભૂતલવિશેક ઘટોપલંબાપાદક આરોપના વિષયભૂત સંબંધ સામાન્યમાં અંતર્ગત થઈ શકતો નથી, કારણ કે ઘટવાળા ભૂતલમાં સંયોગ વિદ્યમાન હોવાર્થ, અને સંયોગસંબંધથી ઘટ પણ હાજર હોવાથી ત્યાં ઘટનો આરોપ થઈ શકતો નથી કે “જે અહીં ઘડો હોત તો જરૂર દેખાત.' ફલન: ઘટવાળા ભૂતલમાં ઘટોપલંભ આપાદક આરોપવિષય સંબંધ સામાન્યમાં ઘટવભૂલાયોગિકવ-ઘટપ્રતિયોગિકભયાભાવે પ્રસિદ્ધ બનવાથી ઘટસંયુકત ભૂતલમાં (દોષના લીધે) થનાર ઘટાનવગાહી ભૂતલજ્ઞાન સંયોગસંબંધાવચ્છિન્ન ઘટનિકપ્રતિયોગિતાક અભાવ બની નહિ શકે. માટે ત્યારે ત્યાં ઘટાભાવવ્યવહારમાં પ્રામાયની આપત્તિને અવકાશ રહેતો નથી. (પૃમ ૩૧૩ થી શરૂ થયેલ દીર્ધ પૂર્વપક્ષ સમાપ્ત.)
V प्रलाइरभतभा दृषा परंपरा - पैन V
| SR No. | 022498 |
| Book Title | Nyayalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay Gani |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 366 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |