Page Text
________________
* लौकिकतिषयतान्दैविध्यविमर्श: *
१३19
साक्षात्कारत्वे कथं 'न वहिं साक्षात्करोमी'ति प्रतीतिरिति वाच्यम्, तत्र लौकिकविषयतया साक्षात्काराभावादेव गुरुत्वादाविव तदुपपत्तेः । अत एव 'पीतं शझं साक्षात्करोमी' त्यादिप्रतीतिबलाद्दोषविशेषजन्यतयाऽपि लोकिकविषयतां ------------------भानुमती------------------ कथं धूमपरामर्शजन्यानलधीविषयिणी 'न वहिं साक्षात्करोमी'ति प्रतीति: = वहिप्रत्यक्षत्वाभातगोचरानन्यवसागधी: ? अनुव्यवसायस्प प्रमात्वनियमात् दहाव्यवसायस्य प्रत्यक्षत्वे तदभावावगाहिलोऽनुगत सागस्पासम्मवादिति देहातिरिकात्मवादिना वाच्यम्, तत्र = अनुमितिविषयीभूते दहले लौकिकविषयतया = स्वनिकवियिताजिपितलौकिकत्वारस्यविषयतासम्बन्धेन साक्षात्काराभावादेव गुरुत्वादाविव तदुपपत्ते: = 'न साक्षात्करोमी'त्यनुव्यवसागसड़तेः । पहापि लौकिकविषयतैत साक्षात्कारत्वव्यजिका तथापि तस्याः स्वातम्रोण कारणत्वे गौरवात् विषयतमा स्वगोचरगवसागविषयकानुव्यवसायाधियं प्रति स्वनिरूपितविषयतया क्लप्रकाराणतातस्य व्यवसायात्मकस्य प्रत्यक्षरगत स्वनिरूपितलौकिकविषयतासझिकर्षेण हेतुत्वकल्पामुचितम् । घटे स्वनिरुपितलौतितविषयतासंसर्गेण पत्यक्षात्मकरुप घरव्यवसायस्प सत्वात् तत्र विषयतया 'घतं पश्यामी'तिधीरुत्पाते । मनसस्तु बहिर्विषये लौतिकससिकर्षामान लौकिकविषयत्वाऽभावादमितेर्मानसत्वेऽपि वदतरं 'दहां न साक्षात्करोमी'त्यनुव्यवसापस्स.आयते न तु 'दहनं साक्षात्करोमी'त्याकारकः, तत्कारणविरहात्, अयथा गुरुत्वादिगोचराऽलौकिकमाासोतरमपि 'गुरुत्तमहं साक्षात्करोमी'तिपतीत्यापतेः । इत्यतानुमिनोमीतिपतीतेरपि दहनादिगोचरमानसप्रत्यक्षमेत विषयोऽस्तु, न तु तद्विलक्षणप्रतीति: । अत एव = लौकिकविषयतासम्बधेन प्रत्यक्षस्य 'साक्षात्करोमि, पश्वामी'त्यारानुव्यवसायकारणत्वादेव 'पीतं शनं साक्षात्करोमी'त्यादिप्रतीतिबलात् = दर्शितानुगतसालोत्पादालथानुपपतितशात् दोषविशेषजन्यतया = जगतपितादिदोषविशेषकार्यविधाता अपि लौकिकविषयतां कल्पयन्ति = स्वीकुत्ते ग्रान्धिका: = प्राचीननेगापिकाः । अयममिपाल: शरण शवलत्तेन शबेन सह चक्षुःसडिसकर्षदशागां पीतरूपे लौकिकतिषयताजावे द्विसनिकपतिरहामा 'पीतं शचं साक्षात्तरोमी'तिधीरसम्भवेत् । जायते च सा । अत: तनुत्पादाजुरोहीनेन्देिगसाहीतर्षजागलौकिकविषयत्वशुन्य पीतरखपे दोषविशेषजयां लौकिकतिषगतामुपकल्पते प्रासः, रोग स्वीगलौतिकविषयतया व्यवसायपत्यक्षस्य ता सत्वेता पश्यामि, साक्षात्करोमी'
त्यानुव्यवसायोत्पतिर्मिराला स्वात् ।
અનુમિતિ પ્રત્યક્ષવિલક્ષાણ પ્રમાસ્વરૂપ ન બનવાથી પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી વિલક્ષાણ અનુમાનનામક સ્વતંત્ર પ્રમાણની સિદ્ધિને અવકાશ કઈ રીતે આવશે ? આથી પ્રતિજ્ઞા સંન્યાસ હોવાનો આક્ષેપ કરવો - એ પાર હવામાં ગોળીબાર કરવા જેવો છે. અહીં જે એવી શંકા થાય કે-> “અનુમિનિ માનસ પ્રત્યક્ષવિશેષ સ્વરૂપ જ છે, તો ધૂમપરામર્શથી અગ્નિજ્ઞાન થયા પછી હું અગ્નિનો સાક્ષાત્કાર કરતો નથી' એવો અનુવ્યવસાય શા માટે થાય છે ? “હું અગ્નિનો સાક્ષાત્કાર કરું છું' એવો અનુવ્યવસાય થયો જોઈએ. <– તો તેનું સમાધાન એ छ । 'पश्यामि, साक्षात्करोमि' वगैरे १३पे ने वि५५न । प्रत्यक्ष- संवेहन = अनुष्यवसाय शान था५ छ मन प्रन्यानी લૌકિકવિષયતા રહેતી હોય, કારણ કે તે અનુવ્યવસાય પ્રત્યે સ્વનિરૂપિતલૌકિકવિષયતા સંબંધથી પ્રત્યક્ષ કારાગ હોય છે, જેમ કે ‘ पश्यामि' गेरे भुद्धि. परंतु ते परनुमा प्रत्यक्षनी सोवियत सोनी नथी ते पस्नुमा सनि३पितलीवियतासंचयी प्रत्यक्ष = यसाय वान नरोडेयाथी ते स्तुना प्रत्यक्ष- ‘पश्यामि', 'माक्षात्करोमि' मा संपेन = अनुयवसाय शान या नथी, भ ન્યાયદર્શન મતાનુસારે ગુરુત્વે આદિનું માનસપ્રત્યક્ષ થવા છતાં પાગ ગુરુત્વ અલૌકિકવિષય હોવાથી તેમાં સ્વીયલૌકિકવિયતા સંબંધથી यसायाम सामान २३याथी 'गुरुत्वं साक्षात्करोमि' भयो मनुव्यवसाय थाना अहले 'गुरुत्वं न साक्षात्करोमि' मेयो तेनो અનુવ્યવસાય થાય છે, જેનો મતલબ છે ગુરુત્વમાં લૌકિક પ્રત્યક્ષ વિષયતાનો અભાવ છે. આ જ રીતે ધૂમપરામર્શથી થનાર અગ્નિજ્ઞાન માનસપ્રત્યક્ષાત્મક હોવા છતાં પણ અગ્નિ સાથે મનનો લૌકિક સન્નિકર્ષ ન હોવાથી લૌકિકવિયતા સંબંધથી અગ્નિમાં ત્યારે વ્યવસાય प्रत्यक्ष नाथी 'अग्निं साक्षात्करोमि' मेयो मनुष्यवसाय थाना इसे 'वहिं न साक्षात्करोमि' मेवो मनुव्यवसाय याय ७.
तुम लौतिवि५यता होय ७ तेना प्रत्यक्ष- 'साक्षात्करोमि' मे संवहन = अनुव्यवसाय शान थाय - नियम प्रामा छपाना सी प्राचीन यानि पार पीतं शङ्ख माक्षात्करोमि' माती प्रतातिनी (अनुव्यवसाय सुनिनी) अन्यथा अनु५५त्तिथी દોષવિશેષનિયંત્રિત લૌકિક વિષયતાનો સ્વીકાર કરે છે. આશય એ છે કે શંખ તો શ્વેત જ હોય છે, નહિ કે પીન = પીળાવાવાળો. આથી ત્યાં પીત રૂપમાં ચડ્યુસન્નિકર્ષનિયમ્ય લૌકિકવિષયતા સંભવી શકતી નથી. પરંતુ ઉપરોકત નિયમને અનુસાર શખવિષયક પ્રત્યક્ષના સંવેદનમાં = અનુવ્યવસાયમાં પીત રૂપનું અવગાહન થઈ ન શકે, કારણ કે ત્યારે શંખગોચર સાક્ષાત્કાર લૌકિકવિષયના સંબંધથી પીત વાર્ગમાં રહેતો નથી. ત્યાં પીન વર્ગમાં ઈન્દ્રિયસન્નિકનિયમ લૌકિકવિષયતા બાધિત હોવાથી પિત્ત આદિ દોષવિશેષથી નિયમ લૌકિક વિષયતાની કલ્પના કરવામાં આવે છે, જેના ફલસ્વરૂપે તે સ્થળમાં પીત રૂપમાં લૌકિકવિષયતાસંબંધથી શંખવિષયક વ્યવસાયાત્મક જ્ઞાન २४ी पायी शंमसाक्षारना संपेनमा पान३५नं पागभान शशे. अर्थात् 'पीतं शझं साक्षात्करोमि' मायो अनुययसाय 45
| SR No. | 022498 |
| Book Title | Nyayalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashovijay Gani |
| Publisher | Divyadarshan Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 366 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |