Nyayalok

SR No.: 022498
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Gani
Publisher: Divyadarshan Trust
Total Pages: 366
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Book_Gujarati
File Size: 22 MB

Page 152

अनुमितित्वस्य परामर्शकार्यतावच्छेदकत्वसमर्थनम् *
१२०
गौरवात्, अनुमितित्वस्यैव तत्र निवेशयितुं युक्तत्वात् । __न चाऽप्रामाण्यप्रकारतानिरूपितोभयाऽवृत्तिधर्मावच्छिन्नविशेष्यतासम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्याऽ------------------भानुमती ------------------ दप्रामाण्यज्ञानाभाव - तत्तदाहार्यभेदादीनां स्वोतरत्वसम्बन्धेन कार्यतावच्छेदककोटौ निवेशाका यौकरिमन परामर्शेऽप्रामाण्यज्ञाने परामर्शान्तरादमित्युत्पति:तत्स्थले व्यतिरेकव्यभिचार:; तत्स्थलीयाप्रामाण्यज्ञानस्य स्वोत्तरत्वसम्बन्धेनाऽनिवेशनीयत्वादिति नव्यचार्वाकेण वक्तव्यम्, यद्यदप्रामाण्यगह-यघदाहार्यज्ञानादिसत्त्वे यद्यत्परामर्शसत्वेऽनुमित्यनुदयः तत्तदप्रामाण्यगहाभात-ततदाहार्यभेदादीनां स्वाव्यवहितोत्तरत्वसंसर्गेण जन्यतावच्छेदके = ततत्परामर्शकार्यतावच्छेदककोटी निवेशे कार्यतावच्छेदकधर्मशरीरे गौरवात, लाघवेन अनुमितित्वस्यैव तत्र = कार्यतावच्छेदककुक्षौ निवेशयितुं युक्तत्वात् । न ह्यनुमिति: कदाचिदपि स्वजनकपरामर्शस्य गृहीतापामाण्यकत्वे आहार्यत्वे वा ततस्तदुत्तरमुपजायते येन तत्तदप्रामाण्यमहाभाव-ततदाहार्यभेदादीनां कार्यतावच्छेदककोटी निवेशस्यातश्यकता स्यात् । अतो लाघवेतदतरदहनामितित्वस्यैवैतत्कार्यतावच्छेदकत्वौचित्यमिति धर्मविशेषसिद्धिनिबन्धनर्मिविशेषसिब्दिमूलकाज़मानाभिधानप्रमाणसिध्दया 'प्रत्यक्षमेवैकं प्रमाणमिति प्रतिज्ञासंन्यासापत्ति:परस्पति प्रकरणकदभिप्राय: ।
नव्यनास्तिकाशकामपाकर्तुमुपदर्शयति न चेति । वाच्यमित्यनेनास्यान्वयः । अप्रामाण्यप्रकारतेति । 'एष परामर्शोऽप्रामाण्यवानिति ज्ञाने एतत्परामर्शस्य विशेष्यताऽप्रामाण्यस्य च प्रकारता । अतोऽपामाण्यनिष्ठप्रकारतानिरूपितविशेष्यतासम्बन्धेनाऽप्रामाण्यज्ञानविशिष्टः परामर्शनिश्चयः । तदव्यक्तित्वेन एतत्परामर्शस्य बोधात् परामर्शनिष्ठविशेष्यता उभयाऽततिना तदवितत्वधर्मेणाऽर्वाच्यते । अत: स्वनिरपिताप्रामाण्य निष्ठप्रकारतानिरूपितोभयाऽतति-तदव्यक्तित्वधर्मावच्छिनाविशेष्यतासम्बन्धेनाऽपामाण्यज्ञानविशिष्टो य: परामर्शो यदा या वर्तते तदा तग ना ततोऽनुमितिर्जायते । परामर्शस्य आहार्यत्वे सम्भावनाशात्मकत्वे वाऽवश्यमप्रामाण्यं तग ज्ञायते । यदा च यस्मिन् परामर्शऽप्रामाण्यं न गृह्यते तदा तस्मिन् परामर्श :अपामाण्यप्रकारतानि पितो:मयाऽतितदव्यक्तित्वधर्मावच्छिन्नविशेष्यतासम्बन्धान्तिप्रतियोगिताकोऽप्रामाण्यग्रहाभावो वर्तते । स च स्वोतरत्वसम्बन्धेन परामर्शकाऐं वर्तते । इत्थं अप्रामाण्यप्रकारतानिरूपितोभयाऽवृत्तिधर्मावच्छिन्नविशेष्यतासम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्य = स्वप्रतियोगिनिरूपिताऽप्रामाण्यनिष्ठप्रकारताऽभिधानविषयता निरपिता गा उभयाऽतति
अनु. । परंतु नास्तिनी परोलिलोटला भाटे अयोग्य छ भमायानामा भने साहायमेट भने विडोवाना લીધે તે બધામાં કોઇ એક અનુગત ધર્મ ન હોવાથી અનુગતરૂપે તેઓનો કાર્યતાઅવચ્છેદકધર્મકોટિમાં પ્રવેશ થવો મુશ્કેલ છે. અલગ અલગ પ્રકારના અપ્રામાયજ્ઞાન કે આહાર્યજ્ઞાન હોવા છતાં અન્ય-લિંગ, પરામર્શ દ્વારા અનુમિતિ થઇ શકતી હોવાથી પ્રાપ્ત થનાર વ્યતિરેક વ્યભિચારના નિવારણ માટે તે તે અપ્રામાણ્યજ્ઞાનના અભાવ અને આહાર્યભેદનો બહિર્ભાવ કરીને અમુક પ્રકારના જ અપ્રામાણ્યજ્ઞાનાભાવ અને આહાર્યભેદનો સંગ્રહ કરનાર અનુગત એક ધર્મ મળવો સરળ તો ના જ કહેવાય ને !? અહીં નવીનનાસ્તિક એવી દલિલ કરે કે --> “જે જે અપ્રામાણ્યજ્ઞાન હોતે છતે અને જે જે આહાર્યજ્ઞાન હોતે છતે પાગ જે જે પરામ દ્વારા અનુમિતિનો ઉદય થાય છે, તે તે પરામર્શના કાર્યતાઅવચ્છેદક ધર્મમાં તે તે અપ્રામાણ્યજ્ઞાન અને આહાર્યજ્ઞાનથી ભિન્ન અપ્રામાણ્યજ્ઞાનનો અભાવ અને આહાર્યજ્ઞાનના ભેદનો સ્વાઇવ્યવહિતોત્તરત્વ સંબંધથી પ્રવેશ કરવાથી વ્યતિરેક વ્યભિચાર દોષની આપત્તિ નહીં આવે.” <– તો તે દલિલ પણ બરાબર નથી, કારણ કે તે તે અગૃહીત અપ્રામાયક-અનાહાર્ય પરામર્શના કાર્યતાઅવછેદક ધર્મમાં વાવ્યવહિતોત્તરત્વસંબંધથી તે તે અપ્રામાણ્યજ્ઞાન અભાવ અને તે તે આહાર્યજ્ઞાનભેદનો પ્રવેશ કરવામાં કાર્યતાઅવચ્છેદક ધર્મશરીરમાં મહાગૌરવ દોષ પ્રસકત થાય છે. આના કરતાં કાર્યતાઅવછેદક ધર્મશરીરમાં અનુમિતિત્વનો નિવેશ કરવો જ લાઘવ સહકારથી સંગત થાય છે. અનુમિતિ કયારેય પણ સ્વજનક પરામર્શમાં અપ્રામાયગ્રહ થયો હોય કે તેમાં આહાર્યતા રહેલી હોય તો ઉત્પન્ન જ નથી થતી. માટે જન્યતાઅવચ્છેદકધર્મશરીરમાં તત્તઅપ્રામાયજ્ઞાનાભાવ કે તન તન આહાર્યભેદના નિવેશની જરૂર જ રહેતી નથી.
हार्यतासवरछेउमां अप्राभारयज्ञानाभावना प्रवेशनी शंठा-निरास न चाप्रा. । महासमिन नास्तिो गति अनुमान प्रमाना निरास माटे मे --> "क्षित परामर्शना કાર્યતાઅવચ્છેદક શરીરમાં તત્તનું અપ્રામાણ્યજ્ઞાનાભાવરૂપે તત્ તત્ અપ્રામાણ્યજ્ઞાનાભાવનો અને તત્ તત્ આહાર્યભેદવરૂપે તત્ તત્ આહાર્યભેદનો નિવેશ કરવામાં નથી આવતો, જેથી અનનગમ કે ગૌરવ દોષ આવે. પરંતુ અમે કહીએ છીએ કે અપ્રામાણ્યજ્ઞાનાભાવનો જ કાર્યતાઅવચ્છેદકદેહમાં પ્રવેશ કરવામાં આવે છે. મતલબ એ છે કે જે પરામર્શમાં “આ પરામર્શ અપ્રમાણ છે' આવું જ્ઞાન થાય છે