Page Text
________________
तत्त्वन्यायविभाकरे केनचिदभिसन्धिमताऽऽहतमिदं शरीरं, कफरुधिराङ्गोपाङ्गादिपरिणतेः, अन्नादिवत् । उत्सृष्टमपि केनचिदभिसन्धिमता, आहृतत्वादन्नमलवत् । आपः सचेतनाः शस्त्रानुपहतत्वे सति द्रवत्वात्, हस्तिशरीरोपादानकललवत् । तत्रैवानुपहतद्रवत्वात्, अण्डकमध्यस्थितकललवत् एवं छेद्यत्वाद्भेद्यत्वादुत्क्षेप्यत्वाद्भोज्यत्वाद्धेयत्वाद्रसनीयत्वात्स्पर्शनीयत्वादृश्यत्वादित्यादयो हेतवो बोध्याः । सर्वेषां पुद्गलद्रव्याणां द्रव्यशरीराभ्युपगमान्नानैकान्तत्वं हेतूनाम् । तथा सचेतना हिमादयः अप्कायत्वादितरोदकवत्, जीवशरीराण्यङ्गारादयः, छेद्यत्वादिभ्यः । अङ्गारादौ प्रकाशपरिणाम आत्मसंयोगाविर्भूतः . शरीरस्थत्वात् खद्योतदेहपरिणामवत्, अङ्गारादीनामूष्मा आत्मसम्प्रयोगपूर्वकः शरीरस्थत्वाज्ज्वरोष्मवत् । सचेतनं तेजः यथायोग्याहारोपादानेन वृद्धिविशेषवत्त्वात् पुरुषाङ्गवत्, वृक्षा जीवशरीराणि, अक्षाधुपलब्धिभावात्पाण्यादिसंघातवत्, कदाचित् सचित्ता अपि वृक्षा जीव शरीरत्वात्पाण्यादिसंघातवत्, मन्दविज्ञानसुखादिमन्तो वृक्षा अव्यक्तचेतनानुगतत्वात्सुप्तादिपुरुषवत् । चेतनावान् वायुः, अपरप्रेरिततिर्यगनियमितगतिमत्त्वाद् गवाश्वादिवदित्यादीनि । द्वीन्द्रियान्निदर्शयति कृम्यादय इति । आदिनाऽपादिक नूपुरकगण्डुपदशङ्खशुक्तिकाशम्बूकाजलुकाप्रभृतीनां ग्रहणम्, एषां स्पर्शनरसने इन्द्रिये भवतः । त्रीन्द्रियाणां निदर्शनमाह त्रीन्द्रिया इति । आदिना रोहणिकोपचिकाकुंथुतुम्बुरुकादीनां ग्रहणम्, एतेषां स्पर्शनरसनघ्राणानीन्द्रियाणि । चतुरिन्द्रियानाह चतुरिन्द्रिया इति । आदिना बटरसारङ्गमक्षिकापुत्तिकदंशादयो ग्राह्याः, स्पर्शनरसनघ्राणच ष्येषामिन्द्रियाणि ॥
હવે પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત રૂપી ભેદ ભજનારા સૂક્ષ્મ આદિ સાત પ્રકારના જીવોનું દિગદર્શન કરાવે છે.
ભાવાર્થ- સૂક્ષ્મ એકેન્દ્રિય જીવો, નિગોદ, પૃથ્વીકાય આદિ સ્થાનવિશેષવર્તઓ છે; બાદર એકેન્દ્રિય જીવો, સ્થૂલ પૃથ્વીકાયિક વગેરે, કૃમિ (કરમિયાં) વગેરે બેઈન્દ્રિય છે; પિપીલિકા (કીડી) વગેરે તેઈન્દ્રિય છે અને ભ્રમર વગેરે ચઉરિન્દ્રિય છે.'
વિવેચન- સૂક્ષ્મ જીવોના પૃથ્વી આદિ પાંચ કાયોના પ્રભેદો હોવા છતાં, સૂક્ષ્મતર હોવાના કારણે એક શરીરમાં પણ અનંત જીવોનો સદ્ભાવ છે, માટે સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક આદિની અપેક્ષાએ નિગોદનું પહેલાં ગ્રહણ કરેલ છે અને આદિથી સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક આદિનું ગ્રહણ સમજવું.
બાદર એકેન્દ્રિયોને દર્શાવે છે કે-“બાદર એકેન્દ્રિયો-સ્કૂલ-પૃથિવીકાયિક આદિ છે.'
(यत्र प्रधानस्यैकदेशो विशेषणतया ज्ञायते सतद्गुण संविज्ञान: । लम्बोको यस्य स लम्बकर्णः । तद्गुणसंविज्ञानः तत्र बहुव्रीहौ गुणीभूतस्य विशेषणस्य संविज्ञानं विशेष्ये पारतन्त्र्येण बोधनं यत्र)
અહીં પૃથ્વી એ જ કાય-પૃથ્વીકાય. સ્થૂલ એવી પૃથ્વી રૂપી કાયા જેઓની પાસે છે, તે જીવો શૂલ પૃથિવીકાયિક આદિ જેઓમાં છે, તે સ્થૂલ પૃથ્વીકાયિક આદિ. આમ અહીં તદ્દગુણ સંવિજ્ઞાન બહુવ્રીહિ સમાસ સમજવો.
| SR No. | 022495 |
| Book Title | Tattvanyaya Vibhakar Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay |
| Publisher | Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 814 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |