________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ 'विभाषा गुणेऽस्त्रिया'मिति हेतौ पञ्चमीनिर्देशो, मोहक्षयादिति सापेक्षं, कर्मचतुष्टये व्यपेते निरावरणो जीवस्वभावो ज्ञानदर्शनलक्षणः सदा चकास्ति, तस्य च सापेक्षकर्मविगमो निमित्तं, किरणमालिन इव अतिबहलाभ्रपटलप्रच्छादितमण्डलस्य संकुचितकिरणकलापस्य तदपगमे निरावरणसमस्तगभस्तिविस्तरणवद्विकसति ज्ञानं दर्शनं च, मोहक्षयादिपृथक्करणं प्रतिविशिष्टक्रमप्रसिद्ध्यर्थं, किमर्थं क्रमप्रसिद्धिः ?, यथा गम्येत प्राग् मोहनीयक्षय एव सर्वस्य मुमुक्षोः, ततश्च महामोहसागरमुत्तीर्यान्तर्मुहूर्तमात्रं विश्राम्यति, ततस्तस्य ज्ञानदर्शनावरणान्तरायक्षयो युगपदेव भवति, तत्समनन्तरमेव केवलज्ञानं केवलदर्शनं चोपजननमासादयति, यथोक्तमागमे-"वीसमिऊण नियंठो” इत्यादि, 'चरमे બાળવિરા'મિત્યાદ્ધિ II૧૦-શા
ટીકાર્થ– આ સૂત્રથી ક્ષયનો ક્રમ બતાવે છે- [પહેલા મોહનીયનો ક્ષય થાય છે, પછી જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ અને અંતરાય એ ત્રણનો ક્ષય થાય એ ક્રમ છે.] જીવને મુંઝવતો હોવાથી મોહ કહેવાય છે. મોહના ૨૮ ભેદ પૂર્વે કહેલા છે. એ મોહનો ક્ષય એટલે મોહનો આત્મપ્રદેશોમાંથી સંપૂર્ણ નાશ થવો. મોહનીયના સઘળા ભેદોનો નાશ થયે છતે, જ્ઞાનાવરણ ૫, દર્શનાવરણ ૪ અને અંતરાય ૫ એમ કુલ (૧૪) કર્મોનો સંપૂર્ણપણે ક્ષય કરાય છતે ઘાતિકર્મો દૂર થવાથી સર્વદ્રવ્ય અને સર્વપર્યાયને જાણનારું (જણાવનારું) કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન એકી સાથે ઉત્પન્ન થાય છે. કહ્યું છે કે
જિનને તે સમયે બે આવરણોનો (સંપૂર્ણ) ક્ષય થવાથી (અજ્ઞાન રૂપ) અંધકાર ચાલ્યો ગયો છે તેવું કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન ઉત્પન્ન થાય છે. (૧).
તેથી સર્વભાવને જાણનાર તે જિન ચિત્રવાળા પટ સમાન વિચિત્ર, ત્રિકાળ સહિત અને અલોક સહિત લોકને એકી સાથે જુએ છે. (૨)
